کروناوائرس
وباھانی راجدپتر ءُماں بلوچستان ءَ کپتگیں وبا
اسحاق خاموشؔ
دی بلوچستان پوسٹ
چہ چین ءِ شہرووہانءَ سرگشّتگیں وبا کروناوائرس ءَ مرچی سرجمیں دُنیا ماں پتاتگ ءُ ھزارانی کساس ءَ مردُم مرگ ءِ آماچ بُوتگ اَنت ءُ انگت ءَ اے وائرس ءِ گامگیج روچ پہ روچ تّرند بُوھان اَنت۔ ایشرا COVID-19 ءِ نام دَیگ بُوتگ ۔کررونا Corona لاطینی زُبان ءِ لبزے۔ ایشی ءِ بزانت تاج یا ماہ ءِ کشّ ءِ شِنگیں شہم اَنت۔ کہ ما ہ ءِ گِرد گِرد ءَ شنگ اَنت۔ گُشنت دْرستاں چہ پیسر اے نادْراھی 1960 ءِ زمانگ ءَ پدّر بُوتگ۔آ، وھدی اے نادراھی ہیومن کرونا وائرس E229ءُ OC43ءِ نام دَیگ بُوتگ اَت۔ پدا ایشی ءِ دگہ تہر درگیجگ بُوتنت۔جہانی جان سلامتی ءِ گَل WHOءِ رِد ءَ اے وبا 31 دسمبر 2019 ءَ ماں چین ءَ گوں نوکیں تہر ءُ دْروشمے ءَ دیما اتک۔چریشی ءِ سَوب ءَ 25 جنوری 2020 ءَ ماں چین ءِ 13 شہرانی تہا ایمرجنسی جنئگ بُوت ءُ مرچی کساس سرجمیں دُنیا ایمرجنسی ءِ جاورانی تہا اِنت ءُ اے وھدی کہ من اے دانکاں نبشتہ کنگاھاں ماں دُنیا ءِ تہا کساس 308,615 مردُم کرونا وائرس ءِ آماچ بُوتگ اَنت، 13,071 بیران بُوتگ ءُ 95,834 علاج ءَ پد دْراہ ءُ جوڑ بُوتگ اَنت۔چد ءُ پیسر دُنیا ءِ ھند ءُ دَمگاں وھد وھد ءِ سرءَ چُشیں کساس دہ ءَ چہ گیش وبا اتکگ اَنت ءُ راجدپتر شاھد اِنت کہ اے وباھاں بلوچڈیھ ءِ ھند ءُ دمگ اوں گوں وت ءَ پتاتگ اَنت۔ یکبرے دُنیا ءِا تکگیں وباھانی راجدپتر ءَ سئیل کنیں پد ءَ مکران ءِ ھند ءُ دمگانی تہا اتکگیں وباھانی باروا گپّ جنیں۔
1331 ء بگر تاں تاں 1353 ءِ زمانگ ءِ پلیگ یا طاعون بہ بیت کہ آئی ءَ سرجمیں یورپ تاں بیست سال ءَ وتی پنجگانی تہا زُرتگ ات۔ماں اٹلی ءِ شہر سسلی 1347 ءِ وبا بہ بیت، 1348، ءَ انگلینڈ ، پُرتگال ، فرانس ، جرمنی یاں ماں روس ءَ 1350 ءَ کپتگیں وبا اے دْرستیں کِسّہ دردناک انت۔
٭چد ءُ پیسر یکرندے1957 ءَ ماں چین ءَ پشّانک ءِ نادْراھی کپتگ ۔کہ ایشی ءَلہتے وھد ءِ تہا سجّہیں مُلک ماں پتاتگ۔ اے نادْراھی تاں یک سالے ءَ برجم منت۔ زانتکارانی گُشگ اَت کہ اے پشّانک ءِ وائرس چہ بٹانی( Duck)سَوب ءَ شِنگ ءُ تالان بُوت ءُ تاں بنیادم ءَ سر بُوت۔ چرے نادْراھی ءِ سَوب ءَ کساس 20 لکّ مردُم بیران بُوتنت ۔ چرے نادْراھی ءَ، ایوک ءَ امریکہ ءِ تہا 70 ھزار مردُم بیران بُوتگ اِتنت۔
٭چوناہا طاعون ءِ وبا اوں وھد پہ وھد سرکشّیت بلئے 1772 ءَ ماں ایران ءِ تہا یک وباھے تُرسناکیں وڑے ءَ شِنگ ءُ تالان بُوت۔اے زمانگ ءَ اے نادْراھی ءِ ھچ علاج نیست اَت۔پمشکا ایشی ءَ سرجمیں مُلک وتی آماچاں زُرت۔
٭وھدے ہسپانیہ ءِ اُرشکاراں براعظم امریکہ ءِ سرا اُرش کُت تہ اِشاں گوں وت ءَ بازیں نادْراھی آؤرت گوں بلئے چہ یک نادْراھی ءِ سَوب ءَ کساس 20 ءَ بگر تاں 25 لکّ مردُم بیران بُوتنت۔اے نادْراھی 1576 ءَ بگر تاں 1580 ءَ ماں میکسیکوءِ کشّ ءُ کِرّان تالان بُوھان بُوت۔اے زانگ نہ بُوت کہ اے نادْراھی ءِ بُنکی سَوب چی ات بلئے مردُم تپ ءَ گِپت اَنت ءُ چہ جسم ءُ جان ءِ جتاجتائیں بہراں ھون در اتک ءُ مردُم مُرت ۔اے نادْراھی دو رند ءَ کپتگ ات پمشکا ایشی ءَ کوکولزتلی 1-2 ءِ نام دَیگ بُوتگ ات۔
٭بنیادمی راجدپتر ءِ تہا چد ءُ پیسر چُشیں وئیل نہ گْوستگ1347 ءَ بگر تاں 1351 طاعون ءِ وبا کپت۔طاعون ءِ اے وبا ءَ دُنیا اَنچو تکانسر کُت زانتکار گُشنت اگاں اے وبا مہ یتکیں مرچی دُنیا ءِ نقشہ اے وڑا نہ بُوتگ اَت۔زانتکارانی گُشگ اِنت کہ طاعون ءِ اے وائرس چہ رودراتکی ایشیا ءَ ترّ ءُ گرد کنان ءَ باپاری کِشک ءُ دگاں سفر کنان ءَ تاں میان رودراتکی دمگاں ءُ پدا یورپ ءَ سر بُوت کہ اودءَ اے نادْراھی ءَ 30 درسد ءَ بگر تاں 60 درسد ءِ آبادی مرگ ءِ دپار کُت۔اے یک انچیں تباہی یے ات کہ سرجمیں شہر ءَ مُردگانی کلّ کنوکے اوں پشت نہ کپت۔اے سیاھیں مرگ ءِBlack death سَوب ھپت کروڑ ءُ نیم مردُم ءَ بگر تاں 20 کروڑ مردُم بیران بُوت۔
٭یک دگہ پشّانک ءِ وڑیں نادْراھی یے ءَ ھما وھدی سرکشّ ات کہ دُنیا اوّلی جہانی جنگ ءِ بارانی چیر ءَ چیر ترّ اتگ ات بِزاں 1918 ءَ تاں 1921 ءَ۔اے وھد ءَ سرجمیں دُنیا ءِ آبادی کساس 2 ارب ءِ کساس ءَ ات۔وھدیکہ ہسپانیہ ءَ ھمے پشّانک ءِ نادْراھی ءَ ھمک چارُمی مردُم وتی پنجگاں ماں رُپت۔آ، وھدی جنگ ءِ سَوب ءَ یورپ ءِ گیشتر جاگہاں مُرتگیں مردُمانی کساس چیر دَیگ بُوت۔بلئے چوکہ اسپینی وت گوں جنگ ءَ ھَوار نہ ات۔چہ اودا ءَ مرگ ءُ بیرانیانی ھال روچ پہ روچ گیشتر بُوھان بُوتنت چریشی ءَ ھمے پدّر ات کہ اے نادرْاھی اسپین گیشتر گْورجتگ ات۔
چوناہا فلو ءُ پشّانک گیشتر کسانیں زھگ ءُ کماشاں گیشتر گیپت بلئے اے پشّانک ءَ بازیں ورناھے اوں کُشتگ ات۔گُشنت کہ چرے نادْراھی ءَ کساس دہ کروڑ مردُم بیران بُوتگ اَنت۔
٭ایڈز ءِ نادْراھی باز کُہن نہ اِنت ۔ ایشی ءِ وائرس پیسر پیسر ءَ چہ رو برکتی افریقہ ءَ چہ شادیانی سَوب ءَپہ بنیادم ءَ اتکگ ات پدا انچو انچو سرجمیں دُنیا ءَ شِنگ ءُ تالان بُوت۔اے نادْراھی ءَ دْرستاں چہ گیشتر افریقہ تکانسر کُت ءُ چریشی ءِ سَوب ءَ کِساس 3 کروڑ مردُم بیران بُوتنت۔
٭گُشنت یک سالے پنجگور ءَاوں یک انچیں وباھے کپیت ۔ ہمینچو مردُم چرے وبا ءَ مِریت کہ پشت کپتگیں مردُم پہ قبر ءُ کپارت ءَ نہ رس انت گوں ، گُڑا کہدہ یوسف ؔنامیں واجکارے بیت ، آ توکل کنت پہ ھمے مردُمانی قبر ءُ کسارت ءُ کفن ءَ ۔ملنگ سارتو ءِ گُشگ ءِ رِد ءَجہلءِ شعر پنجگور ءِ وباءِ باروا نبشتہ کنگ بُوتگ گُمان کنئگ بیت کہ اے وبا 1962ءَ ماں شہر ءَ کپتگ وھدیکہ مولوی عبدالحق حقانی ءِ رِد ءَ اے وبا 1380 ھجر ی ءَ ماں پنجگور ءَ کپتگ۔
قدرتّاں خُدا وت مانی
کپتگ آ، وبا آزمانی
پنجگورؔ سکّ کُتہ گْراں جانی
مردُم مرتگ انت گْیابانی
چورہ ءُ غریب بے نامی
مرگ ءِ سوج نہ بوت میرانی
ایر کپت عیسئیؔ ساری ئَ
لاشہ کشّ اِتنت لاری ئَ
کہدہ یوسفؔ ات کہ نام ات
است ات توکل ئےِ ماں جانءَ
کشّیت پہ خُدا تاوان ءَ
شاباش ئےِ کن ات دْراہ زان ءَ
پہ دین ءِ محمدیؐ اُمّت ءَ
ایرکپت مںْخُدابادان ؔ ءَ
چہ مئے وارس ءُ سْیادان ءَ
کُشتگ ئےِ شریفؔ ءَ زان ءَ
خاتونی نہالیں جْوان ءَ
پرواہ نہ داریت بْراسی
زھگ ئےِ کُشتگ اَنت عباسیؔ
پیرمحمدؔ سخی نامانی
پیربخشؔ مجلسءُ تْرانانی
نورمحمدؔ کسانیں جْوان ئَ
ہر سئے درور اتاں زان ءَ
توبہ چہ ملکموت ءِ پیم ءَ
کُشت ئےِ نامئیں آدینہؔ
لال محمدؔ کسانیں جوانے
مان ات ئےِ مڑاہ ءُ شانے
شاہ بیگؔ عاجزیں زلمانے
بلکیں کشّ ات ئےِ تاوانے
سبزوؔ عاجزیں زلمانے
نیک بخت گوں کسانیںلوگ ءَ
بوتہ نامراد امروز ءَ
کیامتّ ءَ نہ گندیت دوزہ
مردُم مُرتگ انت اش گیش ءَ
درد من ءَ مولدادی پیش ءَ
جند ءِ وارس ءُ مئے خیش اَت
مردی ءُ مڑاہ ئےِ گیش ات
آمی ءِ دلیرے نستین
رحیمداؔد ءِ بہار جستیں
شاباش ما کناں احمد ؔ ءَ
نشتہ ماں شُمئے سرحد ءَ
کئیتءُ دپ کپیت ماں راہ ءَ
ایوک نہ کنت ھمراہ ءَ
کئیت مںْ جاھین ءِ چاہ ءَ
بال کُت نوں اِشی مرواہ ءَ
ھال دئے دلمرادی جاہ ءَ
درگیج ات شُما مُلاھے
اے وَ بندھے اللہ ءِ
اُمّت ءِ رسول اللہءِ
جیڑیت ءُ دل ءَ را پُرسیت
کہ مارا چہ وبا ءَ تُرسیت
گوشدار من دئین ات سوجے
ہر کار ئَ بکن پہ دودے
دُنیا بے وفاھیں لوگے
آ کارے کہ خدا وند کاری
ھچ کار ءَنئیت شیواری
چوش ئےِ جوڑ کُتہ اے رندی
باز ءِ گِس بہ بیت دپ بندی
اے کہ مُرتگ انت دْرست یات اَنت
جند اش مئے عزیز ءُ بْرات اَنت
سوج ءَ چہ ہزار ءَ زیات اَنت
( شاعر: عبدالرحیم صالح محمد پرومی)
٭٭٭
٭دگہ رندے گُشنت کہ ماں بلوچستان ءِ ھند ءُ دَمگاں گْرمپُک ءِ نادْراھی کپیت کہ ھمے نادْراھی ءَ لہتے ھند ءُ دمگاں ” لیکّو“ ءُ”مَلکّو “ اوں گُشنت۔ مردُمانی گُشگ ءِ رِد ءَ اے نادْراھی پیسر ءَ 1945ءَ ماں پنجگور ؔ ءَ کپتہ پدا پرومؔ ءَ ءُ دیم پہ زامُرانؔ ، بُلیدہؔ ءُ کیچؔ ءَ شِنگ ءُ تالان بُوتگ ، چرے نادْراھی ءَ بازیں مردُمے بیران بُوتگ۔ جہل ءِ شعر ھمے پُشدر ءَ نویسگ بُوتگ۔
٭٭٭
دُعا کن عالم ءُ شر کاراں
اِمروز ءِ گچینی بَہراں
ھؤر کہ موسمی ءِ گْوار اَنت
پُر کنت کیلگ ءُ نوک کاراں
کاری گر شُما ڈؤلداراَنت
بار پہ لیڑھاں زیبدار اَنت
کامبا اِش سرا کتّارا َنت
دُوریں ھُلکہان اِش کارا َنت
آ سال کہ لگور ءُ تنگ اِنت
مرد ئَ را جن ءَ گوں جنگ اِنت
بئیت اِنت سِیری ءُ آبادی
بیت اِنت دوستی ءُ وت سْیادی
لیکّو چہ گَل ءَ کندان اَنت
لوگانی دپ ءَ بندان اِنت
دیر ءَ آرّگ ئے رِندان اِنت
لیکوّ کپتگ ات مینازؔ ءَ
نوک ریشءُ جِنِک سکّ باز ءَ
رنگ اِش شرّ اَت ءُ دیم تازہ
مرداں ھمدل ءُ ھمراز ءَ
لیکو مینازؔ نیم ءَ ات
ٹپّ ئےِ نبی بخش ئےِ دیم ءَ ات
لیکو وت چِدا مان مُشتہ
پیریں گنگُزارؔ ئےِ اِشتہ
کُہدائیں سیدؔ ئےِ کُشتہ
ایچی ءِ لذّت ءَ دست ءَ
ایر کپتہ سُلوّ ؔ چہ ملّ ءَ
کُشت ئےِ بے وسیں دِل پھُلّ ءَ
چڑا کُتہ رموؔ ءَ واللہ
رحم کن حاکمانی پلّ ءَ
دؤر ئےِ کُت مسیت ءِ شیپءَ
ورنا کُشتگ انت ٹیپ ٹیپ ءَ
دؤر ئےِ کُت شلویؔ رُنگ ءَ
محمد خان نوابؔ چو گُنگ ءَ
)یا کہ) کُشت ئےِ محمدءِ شرّنگ ءَ
تاج محمد جنکّی رنگ ءَ
ھمراہ کنت نہالیں گْونگ ءَ
پاتو بے وس اِنت دِل تنگ ءَ
چار سْروگیں ڈگار تئی ویراں
کُشتہ نان دئیں ناز بی بیؔ
جانگیرؔ نہ گیپت چُشیں بی بی
ایرکپتہ ءَ مَدیر ءِ ڈاک ءَ
تُرسے نیست ات ئےِ چہ پاک ءَ
کُشت ئےِ زامُرانؔ ءِ ساکاؔ
چُک گوں تاسُکیں زامات ء
دینارؔ گوں وت ءُ زامات ءَ
یک روچ ءَ شُت اَنت پہ ھاک ءَ
تاعت ءُ نماز اِش یات اَت
درکپتہ چہ مئے آپ بند ءَ
ایر کپتہ گِروکی بند ءَ
(شاعر:رسول بخش دُوربُنی)
الّم چُشیں وبا بلوچستان دگہ جتاجتاھیں ھند ءُ دَمگاں کپتگ بلئے آھانی ریکارڈ من ءَ دست نہ کپتگ۔کسے ءِ کِرّا اگاں مالومداری یے است تہ الّم نبشتہ بہ کنت۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہا درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ئے جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔
