بلوچءِ گاریں راجدپتر
(سنگت صلاح الدینءِ جستانی پسوءَ)
بالاچ قادر
دی بلوچستان پوسٹ
گوستگیں روچاں 22 ستمبر یک شمبےءِ روتاک آزادی کوئٹہءِ بلوچی تاک ساچینکءَ منی یک نبشتانکے چاپ بوتگ اَت کہ آئیءِ سرھال اَت ”بلوچءِ بامرد کئے اِنت ”۔منی اے نبشتانکءِ بنگپ چاکرءُ گوہرامءِ بابتءَ اَت کہ آہاں مئے بازیں ورنا وتی راجی بامرد لیک اَنت،من ھمے جست کتگ اَت کہ ما کجام سوبءَ یا کجام شریں کارانی سوبءَ آہاں وتی بامرد سرپدبئیں وھدے کہ راجدپترءِ توکءَ آہانی چشیں کارنامگے نیست کہ پہ بلوچءِ سیتءُ نپءَ کتگ اِش اگاں ھست اِنت گڑا چی اِنت۔۔۔۔؟
ءُ منی نبشتانک بلوچ راجدپترءِ سرءَ نہ اَت، منی جند وت ھوں وتی نبشانکءِ تہءَ ھمے جستءَ کنگا اَت کہ بلوچءِ راجدپتر کجام اِنت۔۔۔؟ کئی نبشتہ کتگیں راجدپتر راست اِنت۔۔؟ انگریز نبشتہ کارانی، بلوچی گیدی شعرانی اگاں بلوچءِ جندءِ راجدپتر نویسانی۔۔۔! منی ھمے نبشتانکءِ سرءَ مئے سنگتے واجہ صلاح الدین بیوسءَ سوشل میڈیاءَ یک نگدی ترانے بنگیج کتگءُ لہتیں جست اَچ من کنگءَ اَت، اَچ من مولءُ مراد اش اِنت کہ آ منی نویستگیں نبشناکءِ سرا لہتیں جُست کنگا اَت۔ منا سک باز وشی بوت، پرچہ کہ مئے چاگردءَ مرچی بانداجستءُ باوستءِ بازار نزور اِنت۔ من سوشل میڈیاءَ اگاں نبشتانکے لکاں یا شعرے پوسٹ کناں تہ تنقیدی مردم باز کم اَنتءُ واہ واہ ءُ باز وش کنوکانی نہ کٹوکیں لڑے ھست اِنت، بلئے سنگت صلاح الدین مئے نوکیں پدریچءِ ھما ورناہانی لڑءَ ھوار اِنت کہ آ واہ واہ کنوک نہ اَنت بلکیں مارشت داریں مردم اَنت، جست کنگءِ ھنرءَ زان اَنت، پٹءُ پولی راھبنداں آشنا اَنت،کتاب وان اَنت۔
واجہ صلاح الدین وتی گپانی بنداتءَ گشیت کہ ما پیسرءَ بالاچ قادرءَ یک شاعرے، لبزانکی مردمے یا ادیبے سرپد بیتگیں بلئے آئیءِ نبشتانک کہ ونتگ گڑا زانتگ کہ آ تاریخءِ سرا ھوں گپ جنت۔ من نزاناں اے گپءَ واجہ پہ طنز جنگا اِنت اگاں حقیقت۔ پرچہ کہ من ناں لبزانکی مردمے آں، ناں ادیبے آں ءُ ناں کہ شاعرے ۔اے گپ است اِنت کہ من لبزانکءِ نودربرے آں ءُُ لبزانکءِ دربرگءِ راہءَ گام جنان آں۔ تاریخ ھرکسءَ زانگ لوٹیت پرچہ کہ تاریخ زانگءَ ابید نودربر ءِ وانگی سپر بزاں کہ سرجم نہ اِنت۔ اگاں سنگتءَ اے گپ پہ تژن جتگ اَنت گڑا وَ دگہ ھبرے بلئے اگاں پہ حقیت آ منا ادیبءُ شاعرے لیکگءَ اِنت گڑا ایش آئیءِ وتی دل پہکیءُ مہر اَنت۔
واجہ گشیت کہ راجدپتر ارزانیں چیزے نہ اِنت،بس راجدپتر زانت اشیءِ سرا ھبرکت کن اَنتءُ آ گشیت کہ توئے بالاچ اے وڑیں نبشتانک نویسگءَ چہ پیش وتی لبزانکی اوقات ءُ کچءُ کساسءَ بزانءُ سرپد بہ بو۔
اولی ھبر ایش اِنت کہ سنگت ءَ منی نبشتانک شر نہ ونتگ اگاں آئیءِ وانگءِ ھنر نزور اِنت پرچہ کہ من نبشانکءِ تہءَ بلوچ راجدپترءِ گپءَ نہاں، بلکیں منی جند وت نبشانکءِ تہءَ ھمے جستءَ ایر کنگا اِنت کہ بلوچءِ راجدپتر شریءِ سرءَ پد جنگءُ نز آرگ نہ بوتگ ھمشیءِ سوب اِنت کہ مئے ورناہ اے زانگءَ نہ اَنت کہ آہانی ھکی ئیں بامرد کئے اِنت۔۔۔!
دومی ھبر کہ واجہ گشیت راجدپترءِ سرا ھبر ھرکس کت نہ کنت۔ سنگت ءَ را اے زانگ المی اِنت کہ لبزانک بہ بیت یا راجدپتر بہ بیت اے تہنا یک مخصوص ایں طبقہ یا کہ یک مردمےءِ میراس نہ اَنت بلکیں اشانی سرا سوال چست کنگ، یا کہ ھبر کنگ ھرکسی ھک اِنت(اے دگہ ھبرے کہ ھمے سوال چست نہ کنگءِ سوبءَ بلوچ ورناہ انگت ھوں وتی اسلیں راجدپترءِ پولگءَ بے سوب اَنت)۔
واجہ دیمترءَ جست کنت کہ تو گشتگ بلوچ ءَ راجدپتر نیست اے ھبر قابل قبول نہ اِنت ءُ تو گشتگ کہ بلوچءِ تاریخ انگریزاں نویس اتگ اے منگی چیزے نہ اِنت، سنگت دیمترءَ جست کنت کہ نہ تہنا بلوچ بلکیں انگریزءَ برصغیرءِ درستیں قومانی بشمولِ ہندوستانءِ تاریخ نویس اِتگءُ انگریزاں قبضہ گیریءَ ابید ادا شریں کار ھوں کتگ،انگریزاں بازیں ادبی ادارہ جوڑ کتگ اَنت۔
سنگت من وتی نبشتانکءِ بنداتءَ گشتگ کہ بلوچ یک ازگاریں راجدپترےءِ واھند اِنت من اے گپ نہ جتگ کہ بلوچءَ راجدپتر نیست بلکیں من ھمے گشتگ کہ بلوچءِ راجدپتر گاراِنت ءُ بلوچ نبشتہ کارانی اے بابتءَ ھیال ءُ لیکہ یک وڑ نہ اَنت ھمے ھاترا ما کہ وتی تاریخءَ پٹگ لوٹیں گڑا انگریزانی چمدار بئیں۔ من برصغیرءِ دگہ راجانی ناں بلکیں بلوچ راجءِ ھبرءَ آں، نوں تو منا بگش آ کجام ادبی دارہ اِنت کہ انگریزاں بلوچستانءَ جوڑ کتگ۔۔؟ ءُ ھمے انگریز کہ تئی زمین آئیءِ پادانی چیرءَ لگتمال بیتگ آ چون تئی راستیں راجدپترءَ نوشتہ کنت۔۔؟ یک مردمے تئی گارکنگءِ پداں کپتگ،تئی زبان،تئی ربیدگءُُ تئی پجارءِ دژمن اِنت آ چون پدا کئیتءُ تئی تاریخءَ پہاز یت۔۔۔۔!!
سنگت ءَ منی ھمے ھبرءِ سرا کندگ کئیت کہ من گشتگ بلوچ تاریخ کلاسیکل شعرانی توکءَ اِنت۔
واجہ ادا ھوں منی گپءَ پوہ نہ بوتگ ئے،من گشتگ انگریزاں ابید کہ بلوچءَ یک راج دپترے ھست آ اہدی شعرانی توکءَ اِنت،اشیءِ مسالءَ من ترا اے وڑ دات کناں کہ ھانیءُ شے مرید،عزتءُ مہرک،للہءُ گرانازءُ شھدادءُ مہنازءِ مہری داستاناں بگرداں بالاچ گورگیج،حمل جئیندءُ چاکرءَ درا اے درست ھمے شعر اَنت کہ سینگ درسینگ یات کنان کتگ اَنتءُ وھدے بلوچی زبان نبشتہی رنگءَ اتکگ گڑا اے کسہانی دروشمءَ نویسگ بیتگ اَنت(آ دگہ گپے اے شعرانی تہءَ باز وت گڑیں گپ ءُ ستاہ مان کہ مروچی ئیں سائنسی دورءَ قابل قبول نہ اَنت)۔بلئے من اے گپ وَ نہ جتگ کہ شعراں ابید بلوچءَ دگہ ہسٹری نیست اِنت، تو اگاں نبشتانک ونتگ گڑا من گشتگ کہ بلوچءِ ہسٹری انگریزاں ابید بازیں بلوچ نبشتہ کاراں ھوں لک اِتگ بلئے اشانی نبشتگیں ہسٹری ءِ تہءَ تضاد ھست۔یکے گشیت بلوچ حضرت حمزہءِ اولاد اَنت،یکے گشیت کہ بلوچ چہ ایرانءَ اتکگ اَنت، دگہ یکے گشیت کہ بلوچ چہ شامءُ حلب اتکگ اَنت نوں تو وت بگش بلوچءِ نوکیں پدریچ کئی گپانی سرءَ تپاک بہ کنت۔۔۔!!
دیمترءَ واجہ صلاح الدین گشیت کہ توءِ بالاچ پہ یک شعرےءَ چاکرءُ گوہراماں ایر جنگءَ ئے بلئے حمل کلمتیءَ راجی بامرد گشگائے ہما حمل کہ آئیءَ پرنگیاں ساری گوں چاکرءَ جنگ کتگ بزاں کہ وت ماں وتی جنگے کتگ۔ سنگت منی نبشتانکءِ تہءَ حمل جئیندءِ نام ھوں مان نہ اِنت۔ دومی ھبر ایش اِنت کہ من کس بامرد نہ کتگءُ کس ایر نہ جتگ، من میرشاہو،میرکمبرءُ میربلوچ خانءِ مسال داتگ کہ اے ھرسئیناں زلمے دارگءِ ھاترا جنگ کتگ۔ میرشاہوترکءِ لشکرءَ گوں ھمے واستہ جنگ کنت کہ ترک آئیءِ مالاں برگ لوٹیت، میرکمبر ھمے واستہ جنگ کنت کہ سہراب آئیءِ ہلکءِ مردماں بندیگ کنتءُ آہانی مالءُ دلوتاں پُلیتءُ میربلوچ خان گوکپروشءِ کنڈگءَ گوں انگریزاں جنگ کنت، بلئے من نہ گشتگ کہ اے بامرد اَنت من بس ھمے گشتگ کہ بلوچ ورناہ اگاں چاکرءُ گوہرامءَ زان اَنت گڑا الم اشاں ھوں بزان اَنتءُ وتی جندءِ ضمیرءِ فیصلہءَ بکن اَنت کہ کئے ءَ پہ بلوچءَ سر داتگءُ کئےءَ بلوچءِ ورناہانی ھون ریتکگ اَنت۔
دیمترءَ واجہ صلاح الدین پروفیسر عزیز بگٹیءِ کتابءِ پیژگالءَ نواب اکبر خان بگٹیءِ لہتیں دانک گشیت ءُ ھمے حوالہ دنت کہ چاکرءُ گوہرام کہ مکرانءَ اتکگ اَنت گڑءَ آہاں مکران بگر دانکہ سیویءَ برو یک بلاہیں سلطنت یے گپتگ۔
سنگت اگاں تو چاکرءُ گوہرامءِ اہدی شعر ونتگ گڑا آئیءِ تہءَ لہتیں بند چو اے وڑءَ اَنت کہ۔
چاکر چو گلابیں لالءَ
پیداگ بوت ماں آشالءَ
پیش چہ بانڑی سئے سالءَ
رستگ صاحبی اقبالءَ
آ شال کولواہءَ یک جاگہےءِ نام اِنتءُ تئی یاد داشتءَ دئیگ لوٹاں کہ چاکرءِ شیھک کولواہءَ پیداگ بیتگ،تو کہ آ سلطنتءِ ھبرءَ ئے آ سلطنت بلکیں چاکرءِ پت شیھکءَ گپتگ بلئے چاکرءَ ناں پرچہ کہ چاکر ءِ جند وت چہ اے سلطنتءِ گرگءَ رند ودی بوتگ۔ اگاں پہ درور رندءُ لاشارءِ اے شعرءَ بچار کہ اشیءِ تہءَ میرچاکرءُ گوہرامءِ ھچ نامءُ نشان نیست۔ بلکیں نودبندگ بزاں گوہرامءِ پتءُ میر شیھک بزاں چاکرءِ پتءِ نام اَست اَنت،
شومیں نوبتے پیش اتکگ
رنداں چہ حلب کوچ کرتگ
لاشار منزلے پیش کپتگ
نود بندگ سخی درکپتگ
شیھک ماں پدءَ گون کپتگ
رودبارءِ دراں ایر کپتگ
جاہءُ منزل اِش سارت کرتگ
کتاب: (وش اِت اَنت اہدی دؤر بلوچانی،تاکدیم 4، جان محمد دشتی)
دیمترءَ تو ھمے گشگائے کہ غلطی ھمک انسانءِ دستءَ بیت،متلب تو ھمے گشگ لوٹ ئے کہ چاکرءُ گوہرامءِ سی سال جنگءُ ھون ریچی یک غلطی یے۔ بلئے واجہ اے غلطیءَ تاریخ چون پراموش بکنت۔۔۔۔؟ اگاں غلطی یے بلئے راستے ناں۔۔!!
دیمترءَ سنگت صلاح الدین گشگا اِنت کہ من گشتگ کہ چاکرءَ یک زمینے پہ قبر نامءَ نہ بوتگ کہ اے ھبر قبول کنگی ھبر نہ اِنت پرچہ کہ مغل سلطنتءِ سرا وھدے حملہ بیت گڑا چاکر آہاں کمک کنتءُ ھمشیءِ بدلءَ چاکرءَ پنجابءَ یک محلے (ماڈی) دئیگ بیتءُ چاکر ھمودءَ وتی روچاں گوازینیت۔
منی واجہ ادءَ تئی لیکہ پہک نزور اِنت پرچہ میرچاکر وہدے کہ گوہرامءِ دستءَ پروش وارت گڑا پہ باہوٹی رؤت ماں اوگانسانءِ دمگ ہریبءَ سلطان شاہ حسینءِ کرءَ کہ منا لشکر بدئے من گوہرامءَ وتی بیرءَ گِراں۔ جان محمد دشتیءِ کتاب وش ات اَنت اہدی دؤر بلوچانی، پیج نمبر 86ءَ اے شعرءَ بچار پہ درور
چاکر غم زدی پاداتکگ
دیم پہ قندہارءَ رپتگ
باہوٹی شتگ گور ترکءَ
ہنچو تیز رواجیں گرکءَ
رپتگ ماں ہریبءِ شہرءَ
سلطان شاہ حسینءِ پارءَ
فریادی بہ ما دربارءَ
ھمے پیج نمبرءَ دیمترءَ شعر چو اے وڑ اِنت،
گشتگ چاکرءَ میرینءَ ؎
گوں تو اتکگاں باہوٹاں
گرانیں لشکران لوٹاں
ترکی ہمبلاں ملیناں
زنوی قہاریں فوجاں
چک چین کناں لاشارءَ
گوش اَنت کہ میر چاکر ءَ سطان شاہ حسین وتی لشکرءَ داتءُ آواتر بیتءُ وتی بیرءَ گیپت۔ اے میانءَ چاکرءِ پت شیہک زندگ نہ بیتءُ آئیءِ نزیکی جنگی کماندار ھوں جنگ بنت،گڑا چاکر پنجابءَ رؤت ءُ گڈی روچاں ھمودءَ مِریت۔باز مردم گوشیت کہ ڈیرہ غازی خان،ملتانءُ دگہ بازیں پنجابءِ دمگاں کہ مروچی بلوچ ھست اَنت اے میرچاکرءِ رؤگءَ رند ھمودءَ آباد بیتگ اَنت۔۔۔!!
گڈ سرءَ یکرندے پدءَ واجہ صلاح الدینءِ ھیالاں اے گپءَ آرگ لوٹاں کہ منی نبشتانک راجدپترءِ سرا نہ بیتگ من بس لہتیں سوال چست کتگ کہ بلوچ راجءِ ورناہ اگاں وتی گوستءَ وانگ بلوٹ اَنت ءُ وتی راجی بامرداں زانگ بلوٹ اَنت گڑا آ کئی نبشتگیں راجدپترءَ راست سرپد بہ بنت۔۔۔۔!
من وتی اے نبشتانکءَ کہ ھرچ راجدپتری حوالہ ئے داتگ اے گیشتر بلوچی اہدی شعرءُ کسہ آنیگ اَنت کہ مرچی مارا وانینگ بنت،اگاں سنگت صلاح الدینءِ کرا بلوچ راجدپترءِ بابتءَ یاکہ چاکرءُ گوہرامءِ بامردیءِ بابتءَ گیشیں کتابی موادءُ گیش اتگیں راجدپترے است گڑا الم من آئیءِ نبشتانکءِ وداریگاں۔
دی بلوچستان پوسٹ: اے نبشتانک ءِ تہا درشان کُتگیں ھیال ءُ لیکہ نبشتہ کار ئے جِندئیگ اَنت، الّم نہ اِنت کہ دی بلوچستان پوسٹ رسانک نیٹورک ایشانی منّوک بہ بیت یا اگاں اے گل ءِ پالیسیانی درشانی اِنت۔
