شہید قندیل
کریاب بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ : بلوچی کالم
“میں بولونگا میں بولونگا مجھے سچ بولنے سے کوئی روک نہیں سکتا” شہید قندیل ئے پہ راستیءَ پہ بلوچ راج ءُ سرزمینءَ گُشتگیں اے گالاں کئے شموشت کنت.
کراچی پریس کلب ءِ اسٹیج سرا شہید قندیلءَ وھدے اے چاریں دانک گُشت انت پریس کلب ئے کش ءُ کِرا اوشتوکیں پاکستانیانی سرے توکءَ توار کُت آہاں زانت اے نہ تُرسیں مرد پاکستانءَ برانگ کنت یلا دنت۔شہید قندیل در کسانی انچیں مردمانی تہا بوتگ کہ آئیءِ مہر پہ بلوچستان ءُ بلوچءَ روچ بہ روچ گیش بوتگ. آئیءِ کسانی بانل دشتیاریءِ گؤرا گؤستگ، بانل دشتیاریءَ ما شُماں درُست زان ایں کہ بلوچی آزمانکاری ءُ شاعری ئے تہا یک نامداریں زالبول ئے ات.بانل دشتیاری ئے بلوچی زبان دوستیءُ بلوچی مہرءَ شہید صباء دشتیاریءِ دل بلوچی ئے نیمگءَ تّرینت.
شہید قندیلءَ گُشتگ ات “من اسکولءَ اردو ءُ انگریزی ونتگ ات بلے لوگءَ بانل دشتیاری ءِ گوں سید ھاشمیءَ لبزانکے بابتءَ تران بوتگ انت اشاں منی سرا باز اثر کُتگ ات ” شہید قندیل ئے گُشگ ءِ پدا لھتیں مردماں شہید قندیل ئے زندگیءَ باز مزنیں بدلی آورتگ آہانی تہا یکے نمیرانیں عبداللہ جان جمالدینی انت. ھدا مرزی بابا عبداللہ جان جمالدینی ءَ شہید قندیلءَ را بلوچی وانگءُ بلوچی نبشتہ کنگے سکین داتگ،
اے ہمے وھد انت کہ شہید قندیل شالءَ استادی ئے سیٹ ئے گِپت آودا بابا عبدللہ جان جمالدینیءَ گوں دُچار کپیت، شہید قندیلءَ بابا عبدللہ جان جمالدینی وتی استاد گُشتگ شہیدءَ گُشتگ بابا جمالدینی بلوچانی تہا یک اکیڈمک مردمے چُشیں مردم من ندیستگ.
شہید قندیل ءَ اولی شھر بلوچی ئے نامدارے گُشندہ جاڑوک بلوچ ئے بیرانی ئے سرا پِربستگ ات. شہیدءَ وھدءِ بلوچی ادب ءِ سرا چمشانک دات تا مارِت بلوچی زبان ءَ یک ادارہ ءِ ھوں نیست کہ آ پہ زبان ءُ بلوچ راجے بانداتءَ کار بکنت اے بابتءَ شہید قندیلءَ گوں وتی دوزواہ ڈاکٹر حمید بلوچءَ ھال اھوال کُت کہ آئیءَ شہیدءَ را سکین دات کہ یک کتابجاہ ءِ پچ کن ہمے سکینءَ شہیدءَ سید ھاشمی کتابجاہ ءِ جُہد بنا کُت.
1996 ءَ شہید قندیلءَ پہ سید کتابجاہءَ دوست ءُ دوزواہاں بِگر تا درملکی بلوچاں دزبندی کاگد نبشتہ کُت کہ کُمکءَ دیما بیا اِت کہ اے راجی کار بیدے شُمے کُمکءَ سرجم نبیت. پارلیمانی وزیر ھوں شہیدءَ کاگد ءُ دزبندی کُت انت بلے ہچ کسءَ پہ بلوچ راجی زبان یا راجے بانداتءَ کُمک نکُت اے نیکیں کاراں تہنا لھتیں بلوچانی نام دیما اتکگ کہ آہانی کُمک ستاہ کرزیت۔
شہید قندیلءَ گُشت کہ منی ھاتر ہما وھدءَ وش بوت کہ چہ ڈنمارک ءَ واحد دیھانی کہ منی پجاروک ھم نہ ات ہچ شناسائی نیست ات بلے آ مردءَ منا ہما دؤرءَ 10000 کلدار ءُ کاگدے دیم دات ءُ گُشتی پہ بلوچ راج ءُ بلوچ زبان ترا اے نیکیں کار سرجم کنگی انت چہ ہمے کُمک ءُ راج دوستیءَ منا ہمت ءُ سکین دات کہ بلوچ راج تہا چُشیں مردم ہست کہ پہ ایمانداری گوں بلوچستان ءُ بلوچ راجءَ بندوک انت۔
دومی سکین شہید قندیلءَ بلوچ زالبولےءَ چہ رست، اے زالءَ شہیدءَ را یک کاگدے انگریزیءَ نبشتہ کُتگ اَت کہ پہ بلوچ راج ءُ زبان ءِ بانداتءَاے کتابجاہ المی انت۔
شہید قندیل ئے گُشگ ات کہ ملیرءِ واجہ عظیم دِھکان وتی نامے پیما عظیمءِ انسان اِنت اے واجہءَ وتی زمیناں چہ یک ٹُکریں زمین پہ سید ھاشمی کتابجاہءَ داد کُت، واجہ عظیم دِھکانے اے کُمکءَ بلوچ راج ءُ بلوچ پُسگ ءُ بلوچ تاریخ بے شموشت نکنت. مروچی چُشیں کُمک کئے پہ راج ءَ کنت؟ڈاکٹر حمید بلوچ کہ کینیڈاءَ جاہ مِنند ات آ وھدی آئیءَ ھوں شہید قندیل ئے اے نیکیں واہگ پیلو کنّگءَ زری کُمک کُت کہ چہ ہمے زراں شہیدءَ کتابجاہ ئے ماڑی بست ءُ کتاب زُرت۔
دگہ لھتیں راج دوستیں مردم ہست کہ اے نیکیں کاراں گون بوتگ انت ءُ روچ مروچی گون انت آہانی تہا، واجہ کامریڈ عبدل واحد بلوچ، کماش رحیم بخش آزاد، پروفیسر رمضان بامری، کماش لال بخش رند کہ آ ہچ پجار ئے محتاج نہ انت آئیءِ راج دوستی ءُ چاگردی کارانی سرا کتاب نبشتہ بہ بنت ھم کم انت، “واجہ سید کتابجاہ ئے کارمستر انت”۔
شہید قندیل کساس شش سال بزاں 1996 وھدے آئیءَ اے ادراہءَ لانک بست سفر بندات کُت ءُ وتی بلوچاں چہ کُمک لوٹ ات بلوچستانءَ بِگر تا یوروپی مُلکاں واز کُت دزبندی کُت پہ بلوچی زبان ءُ بلوچ بانداتءَ وھدے واتر بوت یوروپی بلوچانی کُمک پاکستانی 25000 ہزار اِت اَنت۔ شہید قندیلءَ گُشت بلوچ راج کُمکءَ سک نِزوریں، چُشیں راجے تہا ادارہانی بستار چے بیت شُما وت سرپدے۔ ہزار مشکلانی دیمپانیں شہید قندیلءَ وتی فرض پہ بلوچ راجے بانداتءَ پیلو کُت ءُ سید ھاشمی کتابجاہ جوڑ بوت۔
شہزانتیں مردم ئے پگر ھوں مزنیں بنت شہید ئے دلءَ ات کہ اے کتابجاہءَ یک پٹ پولی ادارہ ءِ تہا بدل کنا کہ اِدا بلوچی زبان ئے سرا پٹ پولی کار بہ بیت ءُ اشیءِ نامءَ بدل کنا ءُ بلوچیولوجی ریسرچ سنٹر کناں. دگہ یک مزنیں گامگیج ئے اِش ات کہ شہیدءَ بلوچی زبانے انسائیکلوپیڈیا جوڑ کنگی ات” بلوچی انسائیکلوپیڈیا ئے سرا کار انگت جاری انت”۔
چُش ہم نہ انت کہ اے عظیمیں انسانءَ کتابجاہءِ جوڑ کنّگءَ پد نِشت ءُ ایمنی زِند ءِ گؤازینت. شہید ءَ شالءَ بِگر تا مکران ءُ کراچیءَ بلوچ استاداں سکین دات کہ وتی ماتی زبان الم وانین ات ریاستی اسکولاں وئیل کن ات ءُ وت اسکول اڈ کن ات ءُ بلوچ راجے آوکیں نسلءَ شریں بانداتے بدی ات۔ آئیءَ مُدام ہمے گپ گشتگ ات کہ پاکستانے تعلیم وا تعلیم ئے نہ اِنت رسوائی اِنت اشیءَ چہ بہتر ئے مئے چُک بے تعلیم ببنت اگہ نا وت وانینگ بہ بنت۔شہید قندیلءَ کراچیءَ بگر تا شال ءُ مکرانءَ بازیں تعلیم دوستیں ءُ راجدوستیں سنگت ءُ دگہ مردماں گوں رابطہ بنا کُت ءُ بلوچ چاگردءَ بلوچی وانینگ ءُ اسکول پچ کنگے سکین دات۔
اے کاراں گلاھشی وتی جاہءَ شہید قندیلءَ راجی جُہدے نودربراں سک سکین دات آئیءِ سرشونیءَ بی ایس او آزاد ئے سنگتاں باز کُمک رست۔ شہید قندیل ورناہانی ہرچ پیمے کُمکءَ ساڑی ات آہانی سیاسی اڑ ءُ جنجالانی گیشینگ ءُ آہاں سیاسی پیچ ءُ تاباں سرپد کنّگءَ ہرچ وھدءَ ساڑی ءُ ہمراہ ات۔ وھدے رستریں ریاستءَ بلوچ راجی جُہدکارانی بیگواہ کنّگ بندات کُت شہید کنّگ بندات کُت شہید قندیل یک ءُ تہناھیں بامرد ات کہ بلوچ ورناہاں سکین دیان ءُ پہ آہاں یک امیتءِ صورتءَ دیما اتک کہ شُماں ایوک نہ ات من انگت ہست ءُ زِندگ آں ءُ شُمے ہمراہ آں۔
شہید واجہ غلام مھمد بلوچ، شہید لالا منیر بلوچ، شہید شیر مھمد بلوچ کہ بیگواہ بیت انت ءُ لھتیں روچاں پد شہید کنّگ بیت انت. اشانی شہادتءَ پد ریاستءَ سک زوراکی کُت بازیں بلوچ نودربر ءُ سیاسی جُہدکار بیگواہ ءُ شہید کنگ ءُ راہسرا چگل دیّگ بیت اَنت اے وھدءَ بازیں نودربر ءُ سیاسی سنگتے چیر بوت۔ شہید قندیل ءَ یک ءُ تھنا ریاستءِ سرجمیں سیاہ کاریاں بلوچ راج ءُ دنیائے دیما آورت انت ءُ ہرکجاں کہ نودربراں شہید قندیل توار جت آ ساڑی ات۔
باز سنگتاں ہمے اعتراز ات کہ واجہ قندیل پرچہ وتی تعلیمی پِڑا یا کتابجاہءَ سر چیر نبیت پرچہ بلوچ راجی سیاست تہا دؤر کنت؟ اگہ راست بگُش آں منی جِند ھم شہید قندیل ئے ہمے وھدءَ جلسہ ءُ جلوسانی تہا گُشتانک دیّگ ءُ ریفرینسانی تہا گُشتانک دیّگ ئے حق ءَ نہ ات بلے لھتیں وھدءَ پد من جیڑ ات اگں شہید قندیلءَ اے کار مکُتیں مروچی بی ایس او آزاد ہست بیتگ ات؟ اے ورنا کہ بے سروک ات اَنت کئے ءَ سر سوج کُتگ اِت اَنت ؟ اشانی ہمت ءُ اوست کئے بیتگ ات؟
نودربرانی اے گّل ہرچ پیم دارگی ات نودربراں ہرچ پیما شہید قندیل وڑیں یک کماشیں مردمے درکار ات کہ آہاں ہمے سکین ءُ اوستءَ بدنت کہ شُماں تھنا نہ ات ماں پیریں شُمے ہمراہ انت۔ بی ایس او آزاد بگندے مروچی ہست انت آئیءِ سبب شہید قندیل انت پرچہ کہ شہیدءَ نودربرانی ہمے گّل انچیں وھدءَ رہنمائی کُت کہ آہانی وتی سروک زِندانءَ ات اَنت۔ اگں شہید قندیل دیما مئیتک ئے بلکیں مروچی بی ایس او ہما کوھنیں بی ایس او آنی وڑا گار ءُ گمسار ات۔ ریاست ئے پندل ھوں ہمے بوتگ کہ سیاسی جُہدکارانی گّل بی این ایم ءُ بی ایس او ءَ پروش دیّگ ئے راہ ہمیش انت کہ اشانی سروکاں چہ اشانی جُہدکاراں بیگواہ کن۔
بلے شہید قندیلءَ وتی بامردی ءُ راج دوستیءَ گوں سرزمینءِ شہدائی جزبگءَ ریاستی پندل تا یک مدتی ءَ بےسوب کُت۔
شہید قندیل ءَ 12 سال پیش گُشتگ ات، بلوچ راجی سروکاں یکجاہ بئیت تپاک بئیت پہ وشیں روچاں۔ آئیءِ دو گپ باز پُرمعنا ئے گُشتگ ات. یکے ہمے کہ بلوچ تب اکیڈمک نہ انت ءُ اے مارا سک نِزور کنّگءَ انت دُژمن ئے دیما، دُژمن اے جنگءَ گیش ءَ چہ گیش ہمے نِزوریءَ فائدگ زیرّگءَ انت۔ دومی گپ آئیءِ اِش ات کہ ماں بلوچ چاگرد ءُ سیاست ئے بدلیانی ہمراداری کنّگءَ نہ انت اے ماراں سک تاوان دنت اے انچیں پِڑ انت کہ اشانی تہا وھدے سرا بدلی پیداک بیت اگہ راجے وتی چاگردی، سیاسی رہبندانی تہا بدلی میاریت گُڑا
آ پشت کپیت رُنگراہاں کپیت۔
رستریں ریاست گّل اِنت کہ آئیءَ بلوچ راجے قندیل کُشتگ بلے آ نزانت کہ بلوچے شہید قندیلءَ دگہ چُنت ہزار قندیلءِ وٹ روک کُتگ انت ہر یک قندیل ءِ دگہ قندیلءِ روک کنان اِنت۔
