دُرستی راستی
گِرین بُک آئرش ریپبلکن آرمی نا شینک کروکا ہیل تننگ و دُرستی راستی کریفنگ نا کتابچہ ءِ، ہرا پوسکن آ کارکن آتیکن ہڈ تننگاسُس. داٹی کوزہ گیر برطانیہ نا فوج آ سرسُہبی دوئی کننگ کن فوجی مسخت، حکمت عملیک، وڑ و ڈول اوار ءُ. دا ہیل تروک آ کتاب 1950 آن “آئی آر اے” نا پوسکنا باسک آتیکن اسہ ہیل تننگ نا و تنظیم تون دُرستی راستی مننگ کن اسہ دستاویز ئسے نا کڑدار ءِ ایسری تسونے. دا کتاب نا ہیل تروکا کتابچہ نا شینک کاری و بشخ و بانٹ ڈھکوک وڑ اٹ مسکہ. دادے نادُرست ءُ ہند ئسے آ چھاپ کریسہ باسک آتیا بشخنگاکہ. رازداری نا سَوب آن دا کتاب نا بیرہ اِرا ایڈیشن مخلوق نا مُونا بسر. اولیکو وار دانا شینک کاری 1956 ئٹی مس و ارٹمیکو وار 1977 ئٹی. 2005 ئٹی آئی آر اے نا پارہ غان جنگ بندی آن گڈ دا ہیت نا ہچو سَند اس رسینگپک کہ دانا اسیکہ وا شینک کاری مسونے. واہم دا ہیت نا حوال ارے کہ آئی آر اے نا منہ نادُرست ءُ باغی گَل آک دانہ اسیکہ وا شینک کاری نا کوشست کرینو. “گرین بک” اسہ زندہ ءُ دستاویز ئسے ہرا وخت و حالیت آتیتون مَٹ مریسہ و داٹی ودّکی مریسہ کرینے.
دا کتاب نہ بیرہ آئریش ریپبلکن آرمی نا باسک آتیکن اسہ گچینو ہیل تننگ نا کتاب اس مسونے، بلکن جہان نا ہر قوم ہرا اسہ طاغت تخوکو کوزہ گیر ئسے نا مونا مزاحمت کننگ ءِ، دا ہیل تروکا کتابچہ آن بھاز گڑا ہیل کننگ کیک. دا کتاب ٹی خاص وڑ اٹ رازداری، مسخت نا بابت پام مننگ نا پَکار، گواچنی دُژمن نا چاہنگ، شاری گوریلا حکمت عملی، دزگیری و تشدد نا وختا ورندی ٹی امر کننگ و ایلو اہم آ سرحال آتا بابت پاننگانے.
دا کتابچہ ٹی پاروکا بھاز آ ہیتاک و ہیل تروکا سرحال آک بلوچ قومی تحریک نا حالیت آ تالان مروک خننگرہ. دُنکہ رازداری نا ساڑی نہ مننگ بلوچ سیاسی باسک آتے دُژمن نا آسان آ نشانہ کرے و دُنکہ مِزل و مسخت نا پاش وڑ اٹ دَرک نہ مننگ و تحریک نا بابت رومانوی و مہم جوئیانہ خیال آتا وَدش کننگ مایوسی و تحریک آن دُو خلاسی و سلاء بِٹنگ کُون انگا گڑاتے ودی کرے، ظاہر کیرہ کہ دا اندنو ناجوڑی ءُ کم ءُ وَد ہر تحریک ٹی مسونو ولے منٹس دافتے توننگ نا بست و بند ءِ ہم کرینو. اندا سَوب آن آئریش ریپبلکن آرمی نا دا ہیل تروکا کتاب “گرین بک” ءِ بیدس مُوکّل آن مَٹ و شینک کننگ نا کوشست کننگٹ.
چُپی
تیوی آن اہم آ گڑا رَکنگ ءِ، دانا مطلب نم اُرے. ہچبر لَس آ ہند آتیا مخلوق نا نیامٹ ہیت کپبو. ہچبر تینا خاہوت، تینا سنگت آتا، تینا مابت کروکا مسڑ سنگت و کاریم نا وختا ہمراہ تا مُونا دا نشان تفبو کہ نا تعلقداری آئریش ریبلکن آرمی تون ءِ. ہچبر فوجی معملہ غاتیا تینا خیال آتے مُونا ہتپبو. آسان آ لَوز آتیٹ سرپند مبو گڑا ہچو بندغ ئسے ہچس پاپبو.
ہچبر عوامی ریلی تیٹ، برانز و مُچی تیٹ خننگپبو. ہچبر ہم عوامی ہند آتیا آئریش ریپبلکن آرمی نا ایلو باسک آتیتون اوڑدئی کپبو. ایلو درستی ریپبلکن باسک آتا اُرا تیا ہر وخت ہنپبو. نما اولیکو فرض ڈھکوک مننگ ءِ، نئے بیرہ دُژمن فوج آن بلکن خلقت آن ہم.
اسہ پین اہم ءُ ہیت اس ہرانا دَرک تیوی آ باسک آتے مروئی ءِ و جُوانی اٹ سرپند مروئی تمو کہ شراب کُننگ اخہ در خطرناک ءُ گڑاس ءِ، خاص وڑ اٹ تینا وس و کچ آن زیات شراب کنیسہ تینا سُد اٹ نہ مننگ. تدوکا وخت اٹ دُژمن فوج و اونا مخبر آک دانا پبّی فائدہ دوئی کریر و اوفک بھاز بھلو کچ ئسے ٹی نشہ ٹی ڈُب باسک آتیان ہیت ہیت اٹ معلومداری دوئی کریسہ مسونو. تیوی آ باسک آتے معلومدار کننگک کہ نشہ نا حالیت اٹ عوامی ہند آتیا ہیت کننگ، تیوی آ خطرہ آتیٹ بھلا خطرہ ءِ، ہراڑتون اسہ تنظیم اس مُون پہ مُون مننگ کیک. خاص وڑ اٹ اسہ سلاء بند گَل ئسے ٹی دانا مطلب وَت کشی نا وڑ ءِ.
باسک آتیکن اولیکو درس
اولیکو دے آن اسہ کارکن اس دا ہیل کیک کہ آئریش ریپبلکن آرمی، آئریش قوم نا قانودی وڑ اٹ جائز نمائندہ ءِ و اخلاقی وڑ اٹ اودے دا حق دوئی ءِ کہ او کوزہ گیر فوج و اونا کمکار کارندہ غاتا خلاف مزاحمت کے. تیوی آ باسک آک سرپند مریرہ و اوفتے سرپند مروئی ءِ کہ دُژمن نا خلاف مزاحمت کننگ و آئریش قوم نا قانودی حکومت “آئریش ریپبلکن آرمی” نا پڑو تا پوروی آ اوفک اسُل اخلاقی وڑ اٹ حق ئٹی ءُ. آئریش ریپبلکن آرمی قوم نا قانودی وڑ اٹ نمائیندہ و فوج ءِ، ہرادے طاغت تخوکا دُژمن نا سوب آن نہ خوائسہ ہم تینے ڈھکوئی تمانے.
آئی آر اے، تیوی آ باسک آتیان قوم نا قانودی نمائیندہ نا دروشم اٹ بیدس ہڑز آن پورہ وفاداری خوائک. دانا تالانی نما زند ئنا ہر بشخ آ مریک. داڑان گُڈ نما ہچو ذاتی خاہوتی زند اس سلیپک و نئے سنگت اس. تیوی آ باسک آتے داہم جُوانی اٹ سرپند مروئی تمو کہ تحریک نا نیامٹ دزگیر مننگ و زندان آتیٹ بھلو وخت ئسے اسکان بندی مننگ اسہ گواچن ئسے، دا اسہ اندنو زمخ ئسے ہرا ہر باسک نا کاٹم آ ہمیش ٹنگوک مریک.
تدوکا وخت اٹ دا خننگانے کہ بھاز آ بندغاک رومانیت نا گواچی مریسہ آئی آر اے نا بشخ مریرہ و بیرہ ایڈونچرزم نا شکار مریسہ تنظیم ٹی بریرہ. ولے ہراتم اوفک ہلنگرہ، اوفتیا سختو حالیت اس بریک یا جیل و زندان تیٹ بندی کننگرہ گڑا دوارہ تنظیم تون اوفتا وفاداریک پد تمرہ. اوفتے بھاز اُرے آ دا گڑا نا دَرک لگک کہ گواچنی اوفتے باسک مننگ اٹ ہچو اُست خواہی اس اَف. دُن انگا بندغاک ایلو باسک، تینا خاہوت و ایب کیب نا بندغ آتیٹ مایوسی تالان کننگ نا سوب مریرہ. اسہ پین الّمی ءُ ہیت اس ہرانا دَرک تیوی آ باسک آتے تنظیم تون اوار مننگ آن مُست مرے کہ انت او تینے آن بھلا افسر نا پَڑو (حکم) تا ایسری نا لائخی تخک؟ تیوی آ باسک آتے تینے آن بھلا افسر آتا پَڑو تے ایسری تروئی تمک، چاہے اوفک ہمو پَڑو تے دوست تخر یا نئے.
تیوی آ پوسکن آ باسک آتے آئی آر اے ٹی اوار مننگ نا فیصلہ ءِ ارفنگ آن مُست دا ہیت نا بابت جُوان ٹَک خلوئی و سرپند مروئی ءِ کہ او آرمی نا بشخ اس انت اکن مننگ خوائک؟ اوفتے جذباتیت، گوڑیفوکو کاریم اس کننگ نا شونق، سوچ و مہم جوہیت نا سَوب آن تحریک نا بشخ مروئی اَف. نمے تیوی آن مُست جُوانو وڑ اسیٹ تینا کاریم و اوڑتون تفوکا خطرہ غاتے سرپند مروئی ءِ و دا اسُل بھاز الّمی ءِ کہ نم داسی آن سرپند مبو کہ نمے تحریک ٹی ہچو رومانس اس رسینگپرو. اسہ پوسکنو باسک ئسے تینا سیاسی کاریم تا بابت ہم سرپند مروئی و تینا مِلی ٹی دا ہیت ءِ شاغسہ تینا جائزہ ءِ ہلوئی ءِ کہ آئی آر اے اسہ آزات ریاست اسیکن جنگ کننگ ءِ.
تیوی آ باسک آتیان دا اُمیت کننگک کہ اوفک اسہ طاغت تخوکو فوج ئسے نا مونا تینا قوم نا آزاتی کن جنگ کننگو. توفک و تراک آک دا جنگ ئنا بشخ ءُ. بناء توفک آن مریک، ہراتم باسک آتے سلاء بند تربیت تننگک، گڑا اوفتے دا ہیت ءِ جُوان سرپند مروئی ءِ کہ توفک آک خطرناک مریرہ و توفک نا مسخت بندغ نا ساہ ءِ ہلنگ مریک، ایلو لَوز آتیٹ گڑا کسیفنگ پاننگک و آئی آر اے نا تیوی آ باسک آتے کس ئسے کسیفنگ ہیل تننگک. دا اسہ چنکو ہیتس اَف کہ نم بیدس سَوب آن توفک ارفبو و ہنبو منہ بندغ ءِ کسیفسہ ببو. آئریش ریپبلکن آرمی ترند آ سَوب آتیا ہڈ تروک ءِ، و اندا ترند آ سَوب ننے اسٹ ایلوڑتون اوار کریسہ اسہ طاغت اس جوڑ کیک، اندا خاطر اسہ پوسکن آ باسک ہم اندا ترند آ سَوب آتا خواجہ مریسہ تنظیم نا بشخ اس مرے. ہمو سَوب آک، ہرافک انداخہ حق ئٹی ءُ و ترند ءُ کہ اوفک نمے ٹی انداخہ حوصلہ ودی کیرہ کہ نم بیدس لپڑزہ مننگ آن و بیدس پشیوانی آن بندغ ئسے نا ساہ ءِ ہلنگ کیر ءِ.
داڑتون اوار ہمو تیوی آ بندغاک ہرا تنظیم نا بشخ مننگ خوارہ، اوفتے دا ہیت ءِ جُوان پبّی وڑ اٹ مِلی ٹی ہندی کروئی تمو کہ ہراتم او کس ئسے نا زند ئنا ایسری کن کائک، گڑا اونا ہم زند ئنا ایسری مننگ کیک. ہراتم نم پولیس یا فوج آ سُم کاری کیرے گڑا نمے دا ہیت نا دَرک مرے کہ او ہم نمے آ سُم کاری کرور. اسہ ڈھکوک وڑ اٹ کاریم کروکو گَل ئسے ٹی زند بھاز سخت، خواری کش و زالم مریک. گڑا تحریک نا بشخ اس مننگ آن مُست دا تیوی آ گڑا تا زی آ خوڑتی اٹ پام کریسہ دافتے امنّا کننگ آن گڈ بشخ اس مننگہ.
دا اسہ منوکو گواچن ئسے کہ آئریش اسہ ہزار سال آ زیات وخت ئسے آن اسہ قوم ئسے نا صفت آتے تخک و دا گواچنی آ ہیت ءِ جہانی پِڑ آ مننگک. پروفیسر ایڈمنڈ کرٹس پائک کہ: “ایپلس نا جہندمی پارہ غا آئریش اسٹ آ قوم ئس ہرا تینا ہیت آتیٹ باقاعدہ ادب ءِ کاریم ئٹی ایسرہ.” او مُستی پائک کہ اودے پاننگاسُس کہ امر “ڈینز” ءِ دا مخلوق نریفے کشا “ہرافتا تہذیب تیوی آ یورپ ٹی گروشک تروکا استار نا ڈول ءِ.” 1169 آن مُست “نارمن” جُلہو تا ہرا ہشت سد سال آتیا تالان بے رحم و ایسر نہ مروکا جنگ نا بناء ءِ کرے و ہرا اینو اسکان برجاء ءِ.
دا ہشت سد سالہ بے دادی نا مسخت ننا معاشی استحصال ءِ، ہراٹی ننا شش ضلع سیدہ برطانیہ نا کوزہ ٹی مُتکنا وڑ نا کالونی نا ڈول آ تخنگانو و ہراڑاسکان جہندمی کنڈ ئنا آئرلینڈ نا تعلقداری ءِ گڑا اوفک برجاء وڑ اٹ لندن نا چاگڑدی، ربیدگی و معاشی زوراکی تا گواچی ءُ. ہراڑے آئرش وسائل آتے انگلینڈ آ خرچ کننگک ہرانا سَوب آن ہزار آ آئریش مار و مَسن تے بے وس مریسہ روزگار کن انگلینڈ آ ہنپسہ اوفتا نوکری کروئی تمک، ہرافک اوفتا وسائل تے لُٹ و پُل کریسہ ایڑے خڑچ کریر.
لس وڑ اٹ دا لُٹ و پُل کن ہر جاغہ لَوز “افریقنائزیشن” کاریم ئٹی اتنگک. 1921 آن گڈ ہلیس دا وخت اسکان ننا ہر گڑا ءِ غیر آئریش بندغاک تینا دُوتیٹ ہلکنو.
آئریش ریپبلکن آرمی نا ہڈ تننگ (1916) آن ہلیس دا وخت اسکان ننا دروشم دا سامراج طاغت آتا مونا اسہ برجاء ءُ مزاحمت و خرینو جنگ ئسے نا مسونے. نن ہمیش پوسکنا انقلابی خیال و پوسکنا گوریلا جنگی حکمت عملی ءُ وڑ و ڈول نا دوئی کننگ نا کوشست آتیٹ مسونن. ننا سنگِ میل، جنگ آ کٹوکا شرف، ندر مننگ نا مُرغنا لَڑ، جیل و زندان، بِین ہڑتال، شہادت آتیان، واہم دژمن آ دَک خلنگ، خاص وڑ اٹ برطانوی سامراج نا اُست آ جُلہو کننگ کُونا گڑاتا سَوب آن تیوی آ جہان نا آزاتی دوست آ مخلوق ننے منّک و ننا صفت ءِ کیرہ.
یات مرے، آئریش ریپبلکن آرمی نا اخلاقی سَوب و جنگ کننگ نا حق شیفکو نوشتہ کروکا شڑط آتیا ہڈ تروک ءِ:
1. پیشن نا بے دادی تا خلاف مزاحمت نا حق.
2. ظلم و زوراکی نا خلاف بغاوت نا حق.
3. سَن 1916 نا جائز آئریش حکومت نا میرات نا حق.
(برجا ءِ…)
………………………..
[“یاتی: دا کتاب ءِ اُردہ بولی ٹی “نودبندگ بلوچ” مَٹ کرینے ہموکان براہوئی بولی ٹی مَٹ کننگانے.”]
