بلوچی زُبان ءَ رجانک ءِ اَرزشت ۔ ڈاکٹر شاہ محمد مری ۔ ھلیل بلوچ

بلوچی زُبان ءَ رجانک ءِ اَرزشت

تحریر:… ڈاکٹر شاہ محمد مری
رجانک:… ھلیل بلوچ

دی بلوچستان پوسٹ 

زبان راجانی شیرکنی ءُ ڈولداری بِیت- اے آئی واد ءُ تام ءُ آئی پجّار بِیت، آئی ءِ بُن ھِشت بِیت- زبان راجانی دِل ءِ تیاب بِیت- بلوچی زبان بلوچ راج ءِ پاگ ءِ ڈولداریں گْرنچ اِنت-

بلے مرچی بدن ءُ سر ءِ ھواری ءَ اے پاگ ھم شرّیں ھالت ءَ نہ اِنت- ھو بلوچ چاگرد کہ ساہ کُندن ءَ اِنت، اے نہ مرچیگیں اِنت نہ اناسری اِنت، ءُ نہ یک روچی اِنت- ما انچو گُشت کنیں کہ پانزدہمی کَرن ءَ بِگر داں روچ ء مرچی، بلوچ چاگِرد ءَ را یک رِد ءَ پانزدہ ماہ آرام ءِ ھم نسیب ءَ نہ بوتگ- بُن تَب ءِ ھلاپ ءَ تیوگیں انسانانی وڑا ما ھم جُہد کنگ ءَ ایں- بلے مئے چاگِرد گیشتر بزّگی ءِ آماچ اِنت- بلوچ ءِ زِر، آئی ءِ مادنی مڈّی ءُ “جغرافیہ” دور ءُ نزّیک ءِ کلاگاں وت توار کَنت ءُ مئے سرا اُرش کنائینیت- ھر وھدے چہ اے ڈَنّی اَزاباں مارا کمّو موہ رَسیت گُڑا برات کُشی چو سیچن ءِ تِرِکاں مئے جبین ءَ سُمبان بِیت- ھمے وڑا گُشئے مئے تیوگیں چاگرد ءَ زمین چَنڈے کیت- اے زمین چَنڈ ءِ مزنیں نشانگ مئے زبان ءُ دود ءُ ربیدگ بنت- زُبان ءُ ربیدگ کہ ایشاں بیست ءُ یکمی کَرن ءَ وانگِس، دربرجاہ، لیبارٹری، دیوانگِس، باسکوپ(سینما) کوٹی، لَئیب جاہ، اِزم کَدگ(آرٹس کونسل) ءُ وانگجاہ ءِ زلورت اِنت-
اے بد بھتیں پُشدر ءَ بلوچی زُبان ءِ تہا ساچِشتی ءُ نبشتانکی کار ءِ سکّ کمّی اِنت- مئے زبان تنے وھدی گیشتر دَپ گالی اِنت- مئے نبشتانکی لبزانک نہ بوھگ ءِ بروبر ءَ اِنت- پہ درور اگاں چہ بلوچی گِدار ءَ انّوگیں دہ سال ءَ در بکن ئے گُڑا بزاں ایشی سرا ھِچ کار نہ بوتگ- دُگنیا چے نبیسگ ءَ اِنت، گِدار ءِ بُنگپّ چے اَنت؟ کُجام تکنیک کارمرز بوھگ ءَ اَنت؟ مارا مالُوم ھم نہ اِنت-

ھمے وڑا مزنیں آزمانکاری ءُ نگد کاری نیست- کسمانک ءِ تہا انگت سرکاری ریڈو ٹی وی ءَ کمّو کار کرتگ اَت بلے انّی اَبیدے وش چینل ءَ دومی زَرّ ءُ مال ءِ پرائیویٹ چینل بلوچی زبان ءِ گار کنگ ءِ دُمب ءَ کپتگ اَنت-

تھنا بلوچی شاھری پَشکپتگ کہ ایشی تہا چہ کلاسیک ءَ بِگر تاں مرچی یکشَل ءَ ڈولداری ءِ سرا کار بوھگ ءَ اِنت- بلوچی زبان ءِ تہا شہ زانتی (فلسفہ) ءِ سرا بزاں ھِچ نبیسگ نہ بوتگ- شہ زانتی ءِ بُنی جُست ءَ ھوار لبزانک ءِ اِزمی کارینکانی سرا باوست سکّ کم بوتگ- ھمے وڑا مارکیٹ ءِ زبان نہ بَیَگ ءِ سَوَب ءَ ایران ءِ بلوچ کندھ کوٹ ءِ بلوچی ءَ سرپد نہ بِیت ءُ دریا ء نہنگ ءِ بلوچ دریا ء بیجی ءِ گالوار ءَ سرپد نہ بِیت-

ساچِشت ءِ ھاترا زلورتیں نوکیں سازداب ءُ مواد نیست اِنت- بازیں مردمے ھمے ردی ءِ تہا اِنت کہ تھنا بلوچی گْوشوک ءُ نبیسوک بلوچی ءِ پاسپان اَنت- بلے اے وڑ نہ اِنت- گواچِن ھمیش اِنت کہ بلوچی زبان وت وتی گْوشوک ءُ نبیسوکانی پاسپان اِنت- —– بلے مئے اے پاسپان چہ اے کَرن ءِ زام ءُ اِسپراں زبھر اِنت-

گُڑا چے کنگ بہ بیت؟ دُگنیا ءِ کْوھنیں “تہذیب” ءِ کُربانی دیگ بہ بیت؟ وتی شیرکنیں کوتگال ءَ چہ گِستا بوھگ بہ بیت؟ کرنانی پیمکاری ءُ بیچار ءَ چہ جوڈ کرتگیں وازینک ءُ بتل شموشگ بہ بنت؟ مُھکمیں دود ءُ ربیدگانی بُنیاد ءَ اُوشتوکیں زُبان ءَ ھمے ھاترا پاھو دیگ بہ بیت کہ آئی ءَ امبروز ءِ بُن ھِشت نیست؟

بیا اِت چاریں کہ مئے پِت پیرُکاں وتی زمانگ ءَ ایشرا چتور پہریزتگ؟ پسّو ھمیش اِنت آھاں مئے زُبان ھماھانی زُبانانی بگل ءَ رودینتگ کہ آھاں مئے سرا اُرش کتگ- ھو! بلوچی باز رند ءَ زور آورانی بگل ءَ رُستگ ءُ مزن بوتگ-

مہر گڑھ “تہذیب” ءِ اولی نبشتہ کار ءِ باروا ما ھِچ نزانیں بلے چہ انّوگیں راجدپتر ءَ اندازہ بِیت کہ بلوچی ءِ اولی نبشتانک (اگاں تاکانی سرا بوتگ یا ڈگار ءِ سرا یا پیسر ءِ نبیستگیں وانگی یے ءِ تہا) اَرَبی یا پارسی ءِ وڑیں لیک وڑے ءِ تہا بوتگ- بزاں بازیں زبانانی وڑا مئے زُبان ءِ انّوگیں سیاھْگ یا لیک وڑ ءَ دومی زبانانی ھواری ءَ رُدوم زُرتگ- دومی زُبانانی زانگ ءُ چہ آھاں پائدگ زورگ ءَ زُباناں سکّ دیمروئی کُرتگ- ھمساھگاں یک دومی ءِ پَٹ ءُ پول رجانک کُتگ اَنت ءُ پائدگ زُرتگ اَنت- وتی ساچِشتی لیکہ پہ وام داتگ ءُ آھانی سائنس ءُ تیکنالوجی دیمروئی داتگ- ھمُک ھَتب ءِ راجی لبزانک ءَ را رُژنائی رس اِت- لبزانک ءِ شنگکاری بوت- گال گنج جوڑ بوت، شہ زانتی دیم ءَ اَتک ءُ دیمروئی ئےِ کُت- ھمے وڑا سیاسی، ربیدگی، مالی ءُ راجدپتری کارانی تہا یکبرا شہگامی اتک-

کمّو بیچار بہ کنیں اگاں رجانک مہ بوتیں گُڑا تیکنالوجی ءِ یک دومی جاگہہ ءَ سر بوھگ ءِ انّوگیں نوکیں بوتکن نہ بوتگ اَت- راجدپتر ءَ ما بہ چاریں گُڑا دُگنیا ءِ تہا پگری ھواری ءُ سیاسی، چاگردی، مالی انکلابانی تہا رجانکاراں یک شرّیں کِردے ادا کُرتگ- “کوانٹم تھیوری” ءِ چے بِیت، “بگ بینک” ءُ “بلیک ھولز” ءِ باروا مالُومات چہ کُجا اتکگ؟ انچو ما گْوشت کنیں کہ تیوگیں “سائنس” پیمکاری ءَ پَد رجانک ءِ سَوَب ءَ دیم ءَ شُتگ-

ما تھنا سائنس ءِ گَپّ ءَ کنگ ءَ نئیں- ما لبزانک ءُ زُبان ءُ راجدپتر ءُ ربیدگ ءِ گَپّ ءَ کنگ ءَ ایں- رجانکارانی کوشست ءَ ھیسوی وھد ءَ چہ پیسر چین ءُ روم ءِ درنیام ءَ تیکنالوجی ءِ سر کنگ بوتکن (ممکن) بوتگ- انچو میریائی لچّہ “گُل گامیش” مئے گور ءَ چہ رجانکاں سر بیتگ- کْوھنیں یونانی ءُ شامی کاگَدانی اَرَبی رجانک بوتگ- پدا ھمے رجانک لاتینی زُبان ءِ تہا رجانک بوت اَنت- ھندوستان ءِ اِلم تاں تِبت، چین، جاپان، ھند چین ءُ انڈونیشیا ءَ سر بوت- ھمے وڑا چہ رجانک ءَ یک ھتب ءِ مردم چہ دومی ھتب ءَ آشنا بوت اَنت- “افلاطون” ءُ “ارسطو” ءِ دیدانکاں ءَ تیوگیں دُگنیا ءَ رجانکاں سر کُتگ اَنت- اَبیدے رجانک ءَ ھومر ءَ کئے زانتگ اَت؟ رجانک ءَ ابید مزدک، شیکسپیر ءُ ٹالسٹائی کُجا اِت اَنت؟ رجانک رسانکدر ءِ اولی چابی اَت، ءُ مُجّتی بِیت- یک اُلُس یے دومی اُلُس ءَ یک راجے دومی راج ءَ چہ رجانک ءَ وتی زانشت ءِ نیمگ ءَ کاریت-

رجانکار اِلم ءِ، انسانیت ءِ، مھبت ءِ، ءُ کاسماس ءِ مزنیں رسانکار اَنت- ایشانی اَبید ءَ وَ مزن ھُشکی یک دومی ءَ سرپد نہ بوتگ اِت اَنت، انسان ءَ ھِنچو دیمروئی نہ کتگ اَت، اِلم انّوگیں سیمسراں نہ بوتگ اَت- رجانک ساچشت ءِ چَمَّگ ءُ بُن ھِشت اِنت-
اگاں بلوچی ءِ تہا رجانک مزنیں کساسے ءَ بندات بہ بیت گُڑا اے بلوچ ءِ پَدکِرد ءَ تیز کنت ءُ کار ءِ واھگ ءَ گیش کنت- اے بلوچ ءِ پدا زندگ بوھگ ءِ ھاترا بُن ھِشت ءِ ارزشت ءَ داریت- انسان یک کاری ایں جاندار یے- سائنس ایشی مزنیں دزگَٹّی اِنت- سائنس ءِ دودمان ءُ تَب انسانی ھواری ئیگ اِنت، کمک ءُ رسانک ئیگ اِنت-

رجانک ھمُک سائنسی ءُ چاگردی ساچِشت ءَ وتی جوڑ کنت- کہ آ چوناھا ھمُک وھد ءَ دری بنت- فلسفہ، سیاست ءُ سائنسی پَٹّ ءُ پولاں دری دارگ انسانیت ءِ ھلاپ ءَ جُرم یے بیت- زانگ بہ بیت سائنس راجی نہ بیت، لبزانک راجی نہ بیت، انّی وَ تیکنالوجی ھم راجی پشت نہ کپتگ- اے کُلّیں انسانانی میراس اَنت- انچو کہ بلوچی “تھیریم” منیگ اِنت، بلے اے تیوگیں جہان ئیگ اِنت، بارکھان ءِ “وھیل” ماہی، مہرگڑھ ءُ آئی ءِ “آثار” بلوچ ئیگ اَنت بلے ایشانی بَرورد ءُ سائنسی اِلم تھنا مئے نہ اَنت-

رجانک وَ چوناھا یک مُشکل ءُ گرانیں کارے- باز گْران(سنجیدہ) ءُ ساچشتی کارے- رجانک ءِ ھاترا تھنا دو لبزانک زانگی نہ اِنت ایشی ھاترا دو ربیدگی ھم بوھگی کپیت- پرچا کہ زبان تھنا لبز بلدے نہ اِنت، ناکہ اے تھنا لبزانک ءِ رھبندانی یک پرکوت یے- زبان وَ دودءُ ربیدگاں یک شرّیں وڑے ءَ درشان کنگ ءِ نام اِنت- رجانکار ءَ را اے زانت بہ بیت کہ آ دو “تہذیبانی” نیام ءَ یک پُھل ءِ کِرد ءَ ادا کنت- ءُ رجانکار ءَ را بُنگَپ ھم سرپد بوھگی اِنت-

بلے اے زانگ بہ بیت کہ رجانک تھنا گیگانی یے نہ اِنت- آ وَ اِزمکارے بیت- گِدار، آزمانک، کسمانک ءُ شائِری ءِ رجانک وت لبزانک ءِ تہا اِشمار بنت- ‘عمر خیام’ ءَ چہ ‘فٹز جیرالڈ’ ءَ کئے جِتا کُت کنت-

ھَو اگاں تو یک نیکراھی نبشتانکے ءَ رجانک کنگ ءَ ئے یا ھِساب ءُ شہ زانتی ئے گُڑا ترا تچک ءَ تچک رجانک کنگ کپیت، ءُ یک وپاداریں رجانکارے جوڑ بوھگی کپیت- بلے من ادا ھم گْوشگ لوٹاں کہ انسان ءِ رجانک ءُ گوگل ءِ رجانک ءِ تہا پَرک بائدیں بہ بیت- بلے اگاں یک گِدارے لبز پہ لبز رجانک بہ بیت گُڑا آئی ءِ رَوانی پْروشیت بلے اے ھیال کنگ ھم بہ بیت کہ چہ رجانک ءَ گِدار ءِ اِزم گار مہ بیت-

مارا مُشکل ءُ گرانیں بلوچی یا وَ کارمرز کَنَگی نہ اِنت یا گُڑا انچو کارمرز کنگی اِنت کہ وانوک ءِ ھاترا مُشکل مہ بیت- انّوگیں گلوبلائزیشن ءُ ایشی دودمانی ءُ زُبانی زوراکی ءِ دیم ءَ بلوچی وتی جاگہہ ءَ دگنیا ءِ ھر زبان ءِ تاگت سکّ کم اِنت- مئے زبان ءِ اَستی ھم نزور اِنت- ما اے گَپّ ءَ نہ منّیں کہ زُبان ءَ لبزانکار ءُ دانشور جوڑ کن اَنت- راستی ایش اِنت کہ زُبان لَس مھلوک ءِ ھَید، تْراول، وشّی ءُ گَم ءِ درشان کنگ ءِ نام اِنت- اے ھماھانی ساچِشت اِنت- ھما ایشی تہا شیرکنی کارَنت ءُ ایشرا پلگارنت- لبزانکار ءُ دانشور گوں یک پیمکاری ءَ ءُ تیکنالوجی ءِ کارمرزی ءَ زُبان ءِ دیمشت ءِ ھاترا کار کن اَنت- لبزانک ءِ لوٹ ھمنچو گیش اَنت کہ نوکیں زمانگ ءِ زلورتاں گوں ھمرنگ بوھگ ءِ ھاترا بلوچ ءِ لبزانکار ءُ دانشوران ءَ سکّ باز کار کنگ کپیت- بلوچی زبان ءِ تہا انّوگیں اَھد ءِ دیدانک ءُ بُنگَپّانی مان کنگ ءِ ھاترا شرّیں گامگیج ءِ زورگ ءِ زلورت اِنت- کاروبار، تیکنالوجی ءُ سیاست ءِ تہا انگریزی سکّ باز ارزشت داریت- بلے مئے بدبھتی ھمیش اِنت کہ مئے راج چہ انگریزی ءَ نزانتکار اِنت- ما چہ سامراج ءِ دربرجاہاں گوں گیگانی، سپارت ءُ ریپینگ ءَ وانگداد زُرتگ- آسر ھمیش اِنت کہ چُشیں دو سئے مردُم ھم دست نہ کپیت کہ چہ بلوچی ءَ انگریزی ءِ تہا رجانک کُت بکنت- ھمے وڑا انگریزی نہ زانگ ءِ سَوَب ءَ ما چہ اردو ءَ بلوچی ءِ تہا رجانک کنیں- ءُ ایشی تہا مزنین جنجال ایش اِنت کہ اردو ءِ رجانک وت پُورا ءُ سرجم نہ اَنت-

بلے اے راستی ءَ اَبید بلوچی ءَ نا دلگوشی ءِ تہا دارگ ءِ ھِچ نیمون پَشت نہ کپیت- میاں اُستمانی باپار ءُ “سفارت کاری” ءِ میدان ءَ بلوچی ءَ وتی پادانی سرا اوشتگی اِنت… تَچک، وشّال ءُ راست!!ـ

رجانک دگہ چاگرد ءُ اَھد ءِ مردمانی مارشت ءُ ھیالاں سرپد بوھگ ءِ ھاترا مئے زانت ءُ بودشت ءَ مزن کنت- اے مئے پگر ءُ سسّا ءَ بازیں وڑا درانگاز ءُ جُہل کنت- رجانک گْوش اَنت کہ بلوچ ھر چیزے وت نبیسگ ءَ اِنت جہانی لبزانک ءِ تہا آئی ءِ ارزشت چے اِنت- رجانک ءِ سَوَب ءَ مئے وانوکاں ءَ دُگنیا ءِ جتا جتائیں زُبانانی ساچشتاں وانگ ءُ سر پد بوھگ ءِ موہ رسیت- ما چہ جہانی لبزانک ءِ ساچِشت ءُ لبزانکی تام ءَ وتی شیرکن ءُ شادیں بلوچی زبان ءَ آژناگ کُت کنیں-

رجانک مارا انسان ءِ مزنیں ءُ ھَواریں چاگردانی سرپد بوھگ ءِ موہ دَنت- شکر اِنت کہ مئے زبان بازیں گالوار ءُ لبزانی سَوَب ءَ دگنیا ءِ سیریں زباناں چہ یک یے، ھمے ھاترا ایشی تہا رجانک کنگ سکّ ارزان اِنت- رجانک بلوچی زبان ءِ میدَگ ءَ چہ دومی انسانانی تجربہ ءِ ترونّ ءِ ناناں چِکار کنت-

“ایکسچینج ٹرانسفیوژن” تھنا درمانے نہ اِنت، اے مئے نوکیں دگنیا ءِ بدن ءِ بھر جوڑ بوتگ- زبان ءَ را چہ نوکیں ساچشتاں چِکار بوھگی اِنت- زبان ءِ دیمروئی ءَ را ھِچبر بریک نہ لگّیت- رجانک بلوچی ءَ سائنس، اِزم ءُ ربیدگ ءِ جارکشّی ءِ ھاترا مُھکم کنت- رجانک تھنا گیگانی نہ بنت- اے تئی زبان ءَ ورزش دئے اَنت، ءُ آئی ءَ استومند جوڑ کن اَنت- آئی ءِ زِند ءَ مزن کن انت-
انچو ما چاریں کہ انگریزی زُبان چہ رجانک ءِ سَوَب ءَ پھلوان اِنت، روسی، اَرَبی، پرانسیسی زُبان چہ رَجانک ءِ تاگت ءَ جہانی زُبان جوڑ بیتگ اَنت- چہ رجانک ءَ ما سسّا ءِ دیمروئی ءَ زُوریں، ما چہ لبزاں سیر بہ ایں ءُ بازیں بتل یے ھیل کنیں- آ کُجام بلوچ اِنت کہ آئی ءَ بلوچی ءِ دیمروئی شرّ نہ لگّ ایت- ما سرکار ءَ وَ منّارینت نہ کنیں کہ آ داں پنچ سال سرکاری بجٹ ءِ یک مزنیں بھرے رجانک ءِ سرا ھرچ بکنت، بلے ما وتا چہ پَرماش کُت کنیں کہ ما وتی دل ءِ تیاب ءَ اجازت بدیں کہ آ وتی زِر ءِ چولاں گوں ھوار دومی دود ءُ ربیدگاں ھم وتی بگل ءَ بداریت-

بلوچی ءَ گیشتر دلکش، استومند، شیرکن ءُ وشرنگ جوڑ کنگ ءِ ھاترا رجانک بکن اِت، رجانک کنائین اِت ءُ رجانک بہ وان اِت-