ماتی زبان رکینگی اِنت۔
نبشتہ کار:- کریاب بلوچ
اسمِتءِ عمر 83 سال انت، آہیءِ گورا دوست و وارسانی کمی نہ انت،بلے چُشے کسءِ نیست کہ گوں آہیءَ وتی ماتی زُبانءَ گپ بکنت، آوتی ماتی زُبان”عیاک”ءِ تھنائیں گُشوک اِنت،
عیاک الاسکہءِ کدیمیں دمگی زُبان انت،الاسکہ متحدہ امریکہءِ ریاستءَ چہ یکیں کہ گوں کینیڈاءِ سیمسران انت، وہدے اِسمت ءِ لوگبانُک بیران بیت پہ اِسمتءَ کس پشت نہ کپیت کہ گوں آہیءَ ماتی زُبان عیاکءَ گپ بہ جنت، اے ھال وہدے میان اُستمانی زُبان زانتاں رست آ پہ اِسمتءِ گنِدگءَ الاسکہءَ شُت انت.
زُبان زانتاں اِسمتءَ چہ جُست گِپت
تئی مارشت چی انت پہ وتی ماتی زبانءِ باروا؟
اِسمتءَ گُشت کہ ایوکی سک تُرسناکیں بلے اِشیءَ چہ گیش تُرسناکیں مارشت اِش انت کہ منا چُک ہست نُماسگ ہست مردم ہست سیاد ہست دوست ہست بلے چُشیں کسءِ نیست کہ من گوں آئیءَ وتی ماتی زُبانءَ گپ بجن آں۔
اِسمتءِ لوگبانک مہریءَ 83 سالے عمرءَ دُنیا بدل کُت۔
زُبان زانتاں جار جت کہ مہریءِ مرگءَ پد اِسمت یکءِ مردم انت کہ پشت کپتگ کہ عیاک زُبان گُشیت ءُ نبشتہ کنت” عیاک زُبانءِ نبشتہ راہبند لاتینی انت”
اِسمت گُشیت “درامدے راجانی تہا کپگءِ ھال ہمیش انت، گوں آیاں سیادی کنگے آکِبت ہمیش انت کہ وتی چُک ہم درامدے زُبانءَ گوں تو گپ جن انت”،
تھنا عیاک زُبان نہ انت کہ گاریءَ سر انت کم ءُ گیش دُنیاے تہءَ 6800 زُبان گُشگ بیت،ءُ اے سدے سالانی تہءَ 50 تا 90 درسد گاریءَ سرکشیت،” زُبان زانتانی گُشگءِ پدا”
ورلڈ واچ انسٹیٹیوٹ یک پرائیوٹ آرگنایئزیشن اِنت اِشی پٹ پولکارگُشنت کہ ہما زُبانءِ ھبر کنوک ءُ نبشتہ کنوکانی کساس 2500ءَ سر بیت آ گاریءَ سرکشیت۔
یونیسکو ءِگُشگءِ پدا 100000 لکھ مردم پہ زُبانءِ زندگ دارگءَ المی انت،100000 مردم اگں یکیں زُبانءَ نبشتہ بکنت ءُ بُگوشیت آ زُبان چہ مرگءَ رکیت،
ورلڈ واچءِ گُشگءِ پدا سایبیریاءَ “ھُودیہی” زُبان و “اریکپوُں” مرگانی دیمپان انت اے دوئیں زبان اریزوناءَ ہم گُشگ بنت، “ھودیہی” زُبانے پشت کپتگیں مردم 100 انت کہ وتی زُبانءَ گپ جن انت، و “اریکپُوں” زُبانے گُشوکیں مرُدم 6انت۔ وھدیں یک زُبانے کہ مِریت زُبان زانت پہ اے ھاترءَ گمیگ بنت کہ انسانی تاریخءِ یک مزنیں مڈیءِ کہ آہاں پٹ پول کنگی ات چہ آہانی دستا در شُت،
1992ءَ ترکیءَ “ٹِفیک اسِنک” نامیں مردے ہم وتی زُبانءَ گوں مُرت اے مردءَ بلگاریا چہ جارجیا و پدا تُرکیءَ وتی ساہ کش اِت، اے مردے زُبان “اوبیکھ” ات ءُ اے دُنیائے تھنائیں زُبان اَت کہ اشیءِ کنسوننٹ 80 تاں،
میگن کرُوہرسٹ نامی زالءِ کہ امریکہءِ زُبان زانتانی گلءِ کارمستر انت آ گُشیت” مئے ادارہءِ پٹ پول رِدا کم چہ کم 3400 کسانوکیں زُبان کہ روچ پہ روچ اشانی گُشوک کم تِر بیّگءَ آں اے زُبان تا سال 2100 ءَ پشت نکپ انت، اگاں اے اھسابءَ بچارے ہرچ چاردہ روچ سرا یک زُبانے مِرایت، اے یک نوکیں جیڑئےنہ انت، ہزاراں زُبان وہدے ہمراہیءَ مرُتگ اَنت و گار بیتگ انت، بلے ہست چُشیں زُبانے کہ مرگے ہم شِکست داتگ و پدا زندگی کتگ ای، پرچہ کہ آہاں گُشگ بندات کُتگ نبشتہ کنگ بندات کُتگ،
امریکیاں وھدے 1893 ءَ ہواہیی ریاست سرا قوضہ کُت وتی قوضہ گیریءَ برجاہ دارگءِ ھاترہ اِشاں توامیں وانگجاہانی سرا پابندی جت و دمگی زُبان ہواہیین سک زوال بیت،مُدتے پد ہواہیی چہ امریکیاں چُٹِت انت بلے زُبان نا،تا 1983 ہواہیین زُبان مرگانی دیمپان بیت،1984 ہواہیی ریاستءَ یک پروگرامءِ بندات کُت اے پروگرامءِ کارمستر “لوہایوا ناماہوے” ات، ماتی زُبان وانگ جاہاں وانینت، اولی سالءَ 7ہزار ءَ چہ 10ہزار نوجوانءَ بِنداتی وانگجاہءَ وتی ماتی زُبان دربرگءِ سنّد گِپت، لوہایوا ناماہوے گُشُیت” ما وتی زُبانءَ پدا ہمودا سرکن ایں کہ آہی جاگہ انت، وتی زُبانءَ اگہ وتی راج نگُشیت گڈا کئے گُشیت؟
