گرین بُک
رجانک: میار بلوچ
دومی بہر
یک نوکیں باسکیءِ دیما دُرستاں مستریں دیمپانی وتی بے زانتی ءِ ھلاس کنگ اِنت۔ آئیءَ ھیل کنگ لوٹیت کہ سلاہاں راستیں وڑا چون کارمرز کنگ بیت، آئی ءَ پوجی حکمت عملی ءُ جست ءُ پُرس ءِ بابتءَ جوانیں وڑیءَ ھیل کنگ لوٹیت۔ آئی OC’s بزان یک پوجی یونٹ ءِ چون دیم روی کنینگ بیت ءُ IO’s بزان چوں یک ھالکاری (انٹیلی جنس) تَند ءِ تالان کنگ بیت، دربرگ لوٹیت۔ دُرستاں ھاسیں ھبر ایش انت کہ ما توری گل ءِ کجام ھم بہر ءَ گوں ھوار ایں، مارا گوں جُنزءَ وتی ھمگرنچی ءَ مہکم کنگءِ ھاترا وتی چاگردی زانت پِراہ ءُ شاگہاں کنگ لوٹیت، وتی ہستیں چاگردءّ سرپد بیگ ءِ ھاترا ھمینچو گیشتر بیت کنت زانت سرپدی ودی کنگ لوٹیت ءُ ما اے چاگردءَ بدلی ءَ ھرچی کہ دیگ لوٹ ایں، آئی درگتءَ فردی ءُ اجتماعی رِد ءَ وتاگوں علم ءَ ھمگرنچ کنگ کپ ایت۔
سیاسی اگں جنگی جارحیت ءَ روگءَ پیش ما سک باز ھیالداریءَ گوں وتارا رکینگءِ وڑ ءُ پیم ٹہین ایں پرچہ کہ تہنا ھمے وڑا سوبین بیگ باوری بیت کنت۔ مثال ھبر ءِ ما داں ھما وھدا یک آجوئیں ءُ ھواریں آئرلینڈ ءِ وکالت کُت نہ کن ایں، دانکہ ما یک آجوئیں آئرلینڈ ءِ سرا وتی حق ءَ منارینت مہ کن ایں ءُ یک بہر ءُ بانگ ءُ دزگیر ایں آئرلینڈ ءِ مقابلہ ءَ ھواریں آئرلینڈ ءِ جوانی ، لوٹ ءُ حق ءَ ثابت مہ کن ایں۔ ما داں ھما وھدا تشدد ءَ وتی راہ نہ لیک ایں، دانکہ ما اے پدر کُت مہ کن ایں مئے گورا اشیا ابید دگہ ھچ راہ نیست۔ اگں ما ھمروچی مثالانی تہا بیچاریں ، گڑا ما جنگ ءِ ترندی ءِ تہا گیشی آرگ ءِ دعویٰ نہ کن ایں، دانکہ ما پیسرا وتی تہا ھما صلاحیت پیداک نہ کن ایں۔ ما داں ھما وھدا ھچ اُرش نہ کن ایں دانکہ مارا اے باور مہ بیت ما وتارا رکینگءِ دراھیں وڑ ءُ پیم ٹہینتگ انت، کہ مئے دراھیں سلاہ بروبر انت ءُکار کنگ ءَ اَنت، اے کہ ما اے باوری نہ کن ایں کہ چہ اے اُرش ءَ پد مئے دوزواہ گیشتر بنت نہ کہ ما چہ آیاں دیر بہ ایں۔
ایشی ءَ پد ھم اُرشانی درگتءَ وارننگ دیگ ءِ وھدا مئے دستءَ ردی بیتگ انت، کہ چہ آیاں دژمن ءَ باز پائدگ چِست کُتگ، مئے ردی اے بیتگ کہ ما اے ترندیں پالیسی ءِ کارمرز کنگءَ پیسر وتارا رکینگی لایقیانی سرا باز نہ جیڑ ایت تگ۔ نام نہاد “ بَلڈی فرائیڈے “ ( بلڈی فرائیڈے 21جولائی 1972 ءِ ھما روچءَ گوشگ بیت وھدءِ مزاکراتانی تہا ناکامیابیءَ پد آئی آر اے ءَبلفاسٹ شہرءَ نیم ساھتءِ تہا بیست کار بمب تراک کُتگ اَت، آیاں تراکانی وارننگ پیشءَ داتگ ات دانکہ علاقایاں ھالیک کنگ بہ بیت، بلئے آیانی بھتام اِنت کہ برطانیہ ءِ سیکیورٹی فورسزاں آیانی وارننگ چم ءِ چیرءَ نیار تگ ءُ مردم پہ مِرگ ءَ اِشتگ اَنت، دانکہ مردم چہ آئ آر اے ءَ دلپروش بہ بنت، کہ آئی تہا آ سوبین ھم بیت انت) اشیءِ یک مثال اِنت۔ ھما وھدا مارا اے گمان نہ بیتگ ات کہ دُژمن اے تراکاں مئے ھلاپ ءَ اے وڑا کارمرز کنت، یا اگں اے بیت کنت کہ ما برطانیہ ءِ لایقیانی گمان گیش جتگ ات کہ آ یکیں وھدءِ تہا ھنچو تراک رکینت کنت۔ ھیر ھرچ جاورھالءِ کہ بیتگ،مئےگوما ردی بیتگ ءُ دژمن ءَ چہ آئی ءَ باز پائدگ چست کُتگ۔
مارا چُشیں دگہ بازیں درور ھمروچ رس انت؛
چُش کہ دژمن یک باسکیءِ وتی لوگءَ زند گوازینگ پیمیں ردیءَ چہ مُز گِپت ءُ آئیءَ دزگیر کنت۔ انچش کہ دژمِن بے پروراھیءَ گوں ایر کُتگیں سلاھانی ردیءَ چہ پائدگ چِست کنت ءُ آیانی سرا قوضہ کَنت، یا اگں وتی نوکیں پالیسیءِ ھسابءَ آ داں ھما وھدءَ ودار کنت دانکہ مئے باسک ھما سلاھانی زیرگءَ بُرو اَنت ، پدا آ آہاں ھمودا ھما جاہا بہ کُش ایت۔
دشمن ھاصیں وڑا مئے تہی دگریاں چہ چُش پائدگ چِست کنت کہ آ مئے وت ما وتی رنجی ءُ دگریاں چہ وتا دیر کَنت ءُ ھچ دزمانجنی نہ کنت دانکہ اختلافانی ھبر ، وت لَس مہلوکءَ سر بہ بنت ءُ لس مہلوکءِ تہا مئے کُمکءَ نِزور بہ کنت۔ آ مئے وت ما وتی جَنگاں جہانی پڑانی تہا چست کنت ءُ پائدگ چِست کنت۔
ما ھم راستیاں پدر کنگ ءَ گوں دُژمں ءِ ردی آں چہ مُز چِست کن ایں، ما چہ برطانیہءِ نیمگءَ کُتگیں کُشت ھونانی بابتءَ پچار کن ایں ءُ پائدگ چِست کن ایں ۔ یات بہ بیت کہ حکمت عملی ھر وھدءِ جاورھالانی ھسابءَ مٹ بیان بنت۔ اِدا ھم اے ھبر سرپد بیگ کرزیت کہ ما داں ھما وھدا ھچ وڑیں آپریشن اگں مہم بِندات کُت نہ کن ایں، دانکہ مئے گورا المی ایں باسک ، سِلاہ ءُ معاشی آسراتی مہ بنت۔ حکمت عملی وھدءُ جاورانی سرا بندوک بنت، چش کہ 1969 ءَ چہ پیسر اے یک مَنّگی ایں گپءِ نہ بیتگ کہ برطانوی آں کُشگ بہ بیت بلئے “فالز کرفیو” ءَ پد اے مَنّگی بیت کہ برطانیہءِ شہریاں نشانگ کَنگ بہ بیت۔
دگہ یک درورءِ ھم پیش کَنگ بیت کنت کہ مروچاں چارگ بہ بیت گُڑا “ ایس ڈی ایل پی” ءِ سروک یک استانی پیداگیر ءِ کِردءَ پیلو کنگءَ اِنت ءُ وتی کِردءُ عملانی گوما قوم دژمن ءِ دروشمءَ دیمءَ اتکگ۔ ما ھمے وھدءَ آہاں نشانگ جوڑ کنگءِ پالیسی ءَ کارمرز کُت کن ایں، وھدءِ آ ھمے ادارہانی بہر جوڑ بیت اَنت کہ آئریشان لَٹ کُٹ کنان ءُ پیداک اِنت ۔ بلئے ما چُش نہ کتُ پرچہ کہ ما لوٹیتگ کہ پیسرا آشریں وڑی آ راجءِ دیمءَ پدر بہ بنت۔
مئے دُرستاں ھاصیں ءُ پدر ایں اصول اِش اِنت کہ ما وتی ھمک عمل ءِ وضاحت دات بہ کن ایں، مئے گورا ھمک المی ایں دلیل بیگ لوٹیت کہ ما پرچہ تِراک کن ایں، ما مجرماں پرچہ سَزا دی ایں ، ما پرچہ چاریگ آں کُش ایں۔
ما ھما ھژدری ایں گاماں ھم رَد کُت نہ کن ایں ، کہ لوٹانی بنیات ءَ جُنز ءِ بُن اشتی اُصولانی سرگوز کَنگ ءُ وھد ءُ جاورانی بنیاتءَ چِست کنگ بنت۔ چُشیں بازیں واقعہ بیتگ انت ءُ انگت ھم بئینت کہ وھدءِ ما جُنز ءِ بن اِشتی رھبندانی سیمسراں چہ ڈن لہتیں پیسلہ کن ایں یا مارا کنگ کپ اِیت۔ پداھم چُشیں جاوراں چہ پدھم،وھدءِ ما رھبنداں چہ ڈن گواچن دوستیءِ بنیاتانی سرا عمل کن ایں، پدا ھم جارحیتءَ چہ پیش وتی رکینگءِ سرا دلگوش دہ ایں۔ ما اے ھبرءَ دلجم کن ایں مئے گورا ھچ دگہ مٹ نیست۔
دژمن: درجہ بندی ءُ علاج؛
یک لس مثالءِ تہا، دژمن ھما دُراھیں مردُم اَنت کہ جُنز ءِ کسان مدتی اگں دراج مدتی مقصدانی ھِلاپ بہ بنت۔ اشیءَ پد ھم مارا اے ھبر ھورت چاریءِ گوما سرپد بیگ لوٹیت کہ دُراھیں دژمن یک پیم نہ بنت، پمیشکہ دُرستانی دیم دارگءِ وڑ ھم یک بیت نہ کنت۔ پمیشکہ مارا دژمنانی درجہ بندی کنگ لوٹیت ءُ ھر کدءِ دژمن ءَ گوں دیم پہ دیم بیگ ءِ ھاترا یک جِتاھیں حکمت عملیءِ بیگ لوٹیت۔ پہ درور لہتیں دژمن نزانتکاری ءُ بے علمی ءِ سوبءَ دژمن اَنت، لہتیں دژمن مئے وتی ردیانی چہ پیداک بیوک ایں دژمن اَنت ءُ دلجمیں وڑا ھاصیں دژمن قوضہ گیر اگں اسٹیبلشمنٹ اِنت۔
بے علمی ءُ نزانتکاریءَ ودی بیوکیں دژمن ءِ علاج تہنا وانگ ءُ سرپدی ءَ گوں بیت کنت، دلجمی ءَ گوں اے داں ھما وھدا باوری نہ اِنت کہ دانکہ ما وتارا وانگ ءُ شعور ءَ گوں ھمگرنچ مہ کن ایں۔ مئے وانگ ءُ زانگ ءِ وڑ زھرشانی، روانک، وال چاکنگ، پریس ریکیز ، گل ءِ نیمگءَ شنگ بیوکیں ھیلکاری ءِ مواد، دیم پہ دیمی گندءُ نند ءُ ھالکاری اَنت۔ انچش کہ پیسرا گوشگ بیتگ کہ اے درستانی ھاترا المی اِنت کہ پیسرا ما وتا گوں وانگ ءَ ھمگرنچ بہ کن ایں، ما وت اے لائق بہ بئیں کہ برجمیءَ گوں زھرشانی ءُ روانک اڈ دات بہ کن ایں، اے المی اِنت کہ ما وت وال چاکنگ ءُ چاپ ءُ شنگکاری ءِ ھاترا سرجمیں وڑا ساڑی بہ بئیں۔
مئے ردیانی سوبءَ جوڑ بیوکیں دژمن ھما اِنت، کہ آئیءَ ما جُنزءِ نیامءَ وتی ذاتی اگں اجتماعی ردیانی سوبءَ وتی دشمن جوڑ کن ایں۔پہ درور ھما جنین کہ آئیءِ لوگءِ دروازگءَ یک باسکءِ چہ دزگیریءَ رکگ ءِ وھدءَ تچگءِ ھاترا پروشیت ءُ تچیت، بلئے چہ آئیءَ زوت پہلی لوٹگ نہ بیت اگں آئیءِ تاوان ءِ مُز دیگ نہ بیت۔ اگں ھما مردمءِ کہول اگں ھمسائگ کہ چاریگی ءِ بھتام ءَ کُشگ بیت بلئے آئی ءِ کہول ءَ اے درگتءَ صفائی دیگ نہ بیت ءُ سبب گوشگ نہ بیت کہ آ پرچہ کُشگ بیتگ ۔ پدا چُشیں مردم مئے نا سرپدی اگں کسانیں ردیانی سببءَ جُنزءِ دژمن جوڑ بنت۔ کسانیں ھبرانی تہا اِش کہ جُنز ءِ تہا مہے فردی اگں اجتماعی رویہ انچیں بہ بنت کہ اگں ما پہ جُنزءَ کمک ودی کُت نہ کن ایں، گُڑا کم چہ کم جُنز ءِ ھاترا وت نوکیں دژمن ھم ودی مہ کن ایں۔
درستاں مستریں ھاسیں دژمن قوضہ گیریں اسٹبلشمنٹ اِنت، اے اسٹبلشمنٹ ھمک ھما مردم ءُ گل اَنت، کہ آئی ءِ مفاد “ اسٹیٹس کو” ءِ برجم دارگ ءُ قوضہ ءِ روان کنگءَ گوں بندوک اَنت۔ آ “اسٹیٹس کوہ” سیاسی، اھوالکاری، کاروباری، پوجی اگں شہری بیت کنت۔ اے اسٹبلشمنٹ ءِ تہا برطانیہءِ پوج ءُ نیم پوجی گل ھم ھوار اَنت۔ پوج ءُ دگہ پوجی گلانی دیم دارگ ءِ وڑ پدر ءُ پیسرا چہ کارمرز بیوکیں سلاہ بند ایں جہد اِنت۔ بلئے برطانیہءِ وزیرانی ءُ آئیانی آئرلینڈ ءِ تہا کارگسانی، عدلیہ اگں اسٹبلشمنٹ ءُ گیر عسکری لڑاں گوں دیم پہ دیم بیگ ءِ وڑ ءُ پیم پدر نہ اِنت ءُ وھد ءُ جاورانی پجیءَ مٹ بنت۔
اے مئے اولی پرض اِنت کہ ما دژمنءِ پدرایں دروشمءَ پجارءَ بہ کن ایں ءُ آیاں لس مہلوکءِ دیم ءَ پدر بہ کن ایں۔ اے ھم باز المی اِنت کہ دژمنءِ دیمءَ دارگءِ حکمت عملی وھد ءُ جاور ءُ مئے لائقیانی ردا اڈ دیگ بہ بنت۔ چُش کہ پیسرا گوشگ بیتگ کہ دژمن ءِ اثرءَ پروش دیگ ءِ ھاترا، کُشگ تہنا یکیں راہ اگں علاج نہ اِنت۔ ھاصیں وڑا اسٹبلشمنٹ ءَ ھواریں اگں ریاستی چاریگاں ما لس مہلوکءِ دیمءَ دروگ بند، چم جہل، دژمنانی کمکار پیش داشت کنگ ءَ گوں پروش دات کن ایں۔ ما آئاں لس مردمانی دیما یک مسخرہ ءِ جوڑ کُت کن ایں۔چُش کہ آئانی ھٹ ءُ پِٹ کنوکیں پوسٹر جن ایں، آوانی کارٹون جوڑ کت کن ایں ءُ لس مہلوکءِ دیما آئاں بے شرپ کُت کن ایں۔
گوریلہ حکمت عملی؛
گوریلہ جنگءِ سرا باز گوشگ بیتگ ءُ بازیں نام کار مرز کنگ بیتگ اَنت، اے درگت ءَ یک باز نامی ایں بَتل ءِ است کہ گوریلہ جَنگ” موارنی جَنگ اِنت “۔ انچو لہتیں مور یک پیلءَ ھم بے وار کُت کن اَنت، یک گوریلہ پوجءِ ھم ھمئے وڑا بیت، کہ کُشگ ءُ تچگ ءِ حکمت عملی ءَ کارمرز کنت۔ آئریش ریپبلکن آرمی ھم ھمئے حکمت عملیانی سرا گوں دژمن ءَ مِڑَگ ءَ اِنت۔ ما آودا نہ تہنا کُشگ ءُ تچگ ءِ پالیسیانی سرا عمل کن ایں بلکہ ما تہتگ ءُ پرگ بند زھرشانیاں چہ قوضہ گیرءَ معاشی وڑا ھم نزور کنگءِ جہد کن ایں۔ ما دژمن ءَ چست کُت ءُ زِر ءَ دور دات وا نہ کن ایں بلئے ما وتی جہلءَ داتگیں پنچ ٹکِّی حکمت عملیاں گوں آئیءَ دست کش بیگءِ سرا بے وس کُت کن ایں
۱– دژمن ءَ گوں مِڑگ ءُ گیشہ چہ گیش کارندہاں کُشگ ءُ آئیءَ تاوان دیگ دانکہ برطانیہءِ لس مہلوک وتی پوج ءُ حکومت ءِ چہ آئرلینڈ ءَ دست کش بیگءِ لوٹ ءَ بندات بہ کن آں۔
۲– مئے ملک ءِ تہا دژمن ءِ معاشی میراثانی سرا تراک یک ترندیں وڑیءَ برجاہ بہ بنت، دانکہ اے قوضہ دژمن ءِ ھاترا بے مُز ءُ بے پائدگ بہ بیت، اشیءَ ھوار ھوار وتی ڈگارءِ سرا کجام ھم مزنیں مدتیءَ چہ بیوکیں کاروبارءَ سوب مند بیگءَ نئیلگ ئی اِنت۔
۳– وتی ڈگارءِ سرا دژمن ءِ ایمنی ءَ گوں حکومت کنگءَ بے باوری جوڑ کنگ ءُ ابید چہ پوجی راجءَ آئی ءِ گورا وتارا دارگءِ ءُ حکومت کنگءِ دگہ ھچ راھ پشت مہ کپ ایت۔
۴– آجوئیءِ جنگ ءَ برجم دارگ ءُ راجی ءُ میان استمانی کمک کٹگ ءِ ھاترا مدامی پروپگینڈہ ءُ لس کمپینانی کمک زیرگ ۔
۵– آجوئیءِ جُنز ءِ رکینگءِ ھاتر، جُنز ءِ مجرماں ، چاریگاں ءُ ریاستی ھمکاراں سزا دیگ۔
روان اِنت۔
[ “یات بہ بیت اے کتاب پیشءَ “نودبندگ بلوچ” ءَ اردو ءِ تہا رجانک کُتگ ءُ چہ ھمودا بلوچی زبانءَ رجانک کنگ بُوگءَ اِنت”۔]
