مٹ: عتیق آسکوہ بلوچ
امریکئی جریدہ “ٹائم” ہفت سال مُست تینا خوانوک آتے دعوت تس کہ او پِنی آ سائنسدان اسٹیفن ہاکنگز آن سوج کننگ کیرہ. بے حساب سوج آک دوئی مسُر ہرافتا ورندی تے اسٹیفن ہاکنگز آن لائن تس. “ٹائم” دافتیان دئے (10) سوج ءِ گچین کریسہ شینک کرے. اینو 2018 ٹی ہم دا گوڑیفوکا سوج آک و اوفتا سادہ انگا ورندیک ہموخہ در پوسکن ءُ.
ببو دا سوج و ورندی تے خوانینہ و ٹَک خلینہ کہ ہرا بے جارات آ کاریم و ویل آتیٹ نن اختہ اُن اوفک آفاقی پِڑ آ اخہ در بے معنہ ءُ.
سوج: اگہ خدا اَف گڑا اونا وجود نا تصور داخہ در پِنی امر مننگ کیک؟
ورندی: ای دا دعویٰءِ ہچبر کتنٹ کہ خدا وجود تخپک. نن دا جہان اٹ انتکن اُن؟ دا سوج ہراتم ہم بندغ نا مِلی ٹی بریک گڑا اونا پام نا پِن ءِ او خدا تخک. فرخ داخس ءِ کہ کنا خیال اٹ دا پام طبیعاتی قانود آتیا تالان ءِ نئے کہ اسہ دُنو وجود اس ہراڑان ہچو ذاتی تعلقداری تے ٹہیفنگ مننگ مرے. کنا خدا اسہ غیر شخصی خدا ئسے.
سوج: انت کائنات اسہ حد ئسے آ ایسر مریک. اگہ آن گڑا دا ایسری نا ایمون انت ئسے؟
ورندی: ننا اوننگ ننے پائک کہ کائنات اسہ بھاز اشتاف ءُ اسراع ئسے تون تالان مریسہ ءِ. ای سرپند مریوہ کہ دا تالانی بے کچ ءِ و وخت ئتون اوار دانا سوب آن کائنات پین زیات خالی و تارمہ مریسہ ہنو. اگرچہ کائنات نا ایسری اس اَف ولے دانا اسہ بناء اس الّمی ارے. اینو دا بناء ءِ نن “بک بینگ” پانہ. دا سوج کننگ مریک کہ بگ بینگ آن مالو انتس ئس و دانا ورندی مرو کہ ہچس. اندن دنکہ قطب جہندمی غان مُستی ہچو جہندمی اس اَف.
سوج: انت نی دا سرپند مریسہ کہ ننا تہذیب ہمو وخت اسکان سلامت مننگ کرو ہراتم اسکان نن خلائے بسیط ءِ پٹ و پول کننگ نا لائخ مرین؟
ورندی: کنے دا یخین ءِ کہ نن نظام شمسی نا حد و ئویل آتے اسکان بندغی کالونی تے آبات کننگ اسکان یخین اٹ سلامت مننگ کرون. ویل دادے کہ تیوی آ نظام شمسی ٹی اسہ دُنو ہند اس اَف ہراڑے قدرتی وڑ اٹ زند مُستی ہننگ کے اندا خاطر اگہ ڈغار بندغ آتا زند گدریفنگ نا لائخ متو گڑا دا اسہ بھلو سوج اس مرو. ننا بچنگ نا راز استار آتے اسکان سر مننگ ئٹی ڈھکوک ءِ و داٹی دائسکان بھاز وخت ارے. ای اُمیت کیوہ کہ او وخت اسکان نن فنا یعنی ایسر مننگ آن رَکوک مننگ کین.
سوج: اگہ نی البرٹ آئن سٹائن تون ہیت کننگ کروس گڑا نا سرحال انت مسکہ؟
ورندی: ای اوڑان سوج کریٹہ کہ او بلیک ہول آتیٹ یخین انتئے تختوکہ. اونا نظریہ اضافیت نا رِد اٹ ہم اسہ کہنگ نا پارہ غا ہنوکو استار اس تینا مائل بہ مرکز طاغت نا اثر اٹ اسہ بلیک ہول اسیٹی مٹ مریک. حالانکہ آئن سٹائن دا گواچن آن معلومدار اس ولے وڑ نہ وڑ اسیٹی او تینے دا ہیت تون امنّا کریسوس کہ دُنو حالیت اسیٹی اسہ اندنو تراک اس مرو ہرا استار نا کمیت ءِ پیشن نا پارہ غا سرکیک و بلیک ہول جوڑ مننگ کپرو. کنا سوج تو اڑزان ءِ، اگہ دُنو تراک اس مف گڑا؟
سوج: دُن انگا ہرا سائنسی پٹ وپول یا مُستی ارفوکا گام ءِ ہرادے نی تینا زند اٹ خننگ نا اُست خواہی تخسہ؟
ورندی: ای خواوہ کہ جوہری ادغام آن ہڑدے نا طاغت (توانائی) نا خواست نا پورہ مننگ نا عملی کسر اس ملنگہ. داڑان نن طاغت (توانائی) نا اندنو ایسر نہ مروکا زریعہ غاتیتون درستی راستی مرون ہراٹی نہ گند مننگ (آلودگی) نا خلیس ءِ و گلوبل وارمنگ یا ڈغار نا باسنی نا.
سوج: مرک آن گڈ بندغی شعور نا بارہ اٹ نا انت خیال ءِ؟
ورندی: کنا خیال ءِ کہ مِلی اسہ کمپوٹر نا ڈول ءِ و شعور اسہ کمپوٹر پروگرام ئسے نا ڈول ءِ. ہراتم کمپوٹر بند کننگہ گڑا کمپوٹر پروگرام ہم تینٹ کاریم کننگ ءِ بند کیک. دا نظریہ ساڑی ءِ کہ دا پروگرام ءِ عصبیاتی وڑ اٹ اسیکہ وا چلیفنگ یا تخلیق کننگ مننگ کیک ولے دا اسہ اڑزانو کاریمس مفرو انتئے کہ داڑکن تیوہ غا بندغی یاتگیری نا مُچ کننگ پَکار مرو.
سوج: ہر اسٹ نے اسہ بھلو سائنسدان ئسے نا وڑ اٹ چاہک. انت نا اندنو لَس ءُ شونق ہم اریر ہرافتا بارہ اٹ معلومدار مریسہ مخلوق گوڑینگہ؟
ورندی: کنے ہر ڈول نا ساز و زیمل نا است خواہی ارے. ای پاپ، کلاسیکی و اوپیرا، ہر ڈول نا ساز و زیمل بنیوہ. تینا مار ‘ٹم’ تون اوار ای فارمولا ون کار ریسنگ نا ہم شونقی اُٹ.
سوج: انت نا معذوری نا کسر اٹ ہڑاند مس یا نیکن کمکار مس، خاص وڑ اٹ نا خواننگ و پٹ و پول نا رِد اٹ؟
ورندی: اسہ گندہ ءُ عصبیاتی نا جوڑی ئسے نا گواچی مننگ کنا بے بختی ءِ ولے زند ئنا ایلو بھاز آ پِڑ ءُ ہراڑے ای تینے بھاز بخت والا سرپند مریوہ. دادے نم کنا بخت سرپند مننگ کیرے کہ کنا ہڷ و تس نظریاتی طبیعات نا پارہ غا مس ہراڑے کنا معذوری کنا کسر اٹ دَرنگ اس مننگ کتو دوارہ کنا کتاب آک دنکہ لاٹری نا ٹکٹ مسر.
سوج: مخلوق نے آن اُمیت کیک کہ نی زند ئنا تیوہ غا سرگڑدانی تے ایسر کننگ کیسہ. انت اُمیت آتا دا بڈ نے بھاز بھلو زمہ واری سینا احساس لگیپک؟
ورندی: اربو، راستکی تو دادے کہ کنا رہی آ زند ئنا ہر ویل ئنا ایسری اَف. طبعیات و ریاضی ننے دا تو پاننگ کیرہ کہ کائنات نا بناء امر مس ولے اوفک بندغی رویہ غاتا پیشن گوئی ءِ کننگ کپسہ. بندغی رویہ غاک بھاز سرگڑدان کروک مریرہ. ودافتا اسہ مننگ کروکو بریبری اس ہڈ تننگ نہ مننگ نا ہد اسکان ءِ. گڑا ایلم، مخلوق و الّمی وڑ اٹ زالبولک ہراتم امر و انتئے اسہ خاص ءُ ردعمل اس نشان ایتور، دا بابت ای ہم انداخہ گوڑینگوک و فریشان و لاعلم محسوس کیوہ اخس کہ اسہ پین بندغس کیک.
سوج: انت دنو وختس ہم برو ہراتم بندغ طبعیات نا بارہ اٹ تیوہ غا گڑا تے چاہو؟
ورندی: ای اُمیت کیوہ کہ دُنو وختس بفرو نئے تو ای تینکن باخو اس ہراکان دوئی کروٹ.
(منتواری: “ہم سب” ویب سائیٹ آن دا گپ و تران ارفنگسہ براہوئی بولی ٹی مٹ کننگانے۔)
