افسانہ و مضمون نا ادب ٹی بلوچ نیاڑی تا بشخ
نوشت: امبر بلوچ
دی بلوچستان پوسٹ
اگہ انسان نا وجود نا زیہا چمشانک ایتن تو اسلامی رِد اٹ پارہ کہ ہراوخت حضرت عادم علیہ وسلام کائنات ئٹی بس تو اوفک مکمل ہلوس، او ہموڑے اللہ تبارک وتعلیٰ حکم تسر کہ اونا ہی بغل آن حوا ءِ وجود ئٹی ہترنگ ءِ، او حواء ہم ودی مس، اوکان پد امرکہ انسان کائنات ئٹی تینا وجود ءِ برجاء تخنگ کن نت دو خلنگ نا بنا ءِ کرے تو اودے زندہ مننگ کن خوراک نا خواست مس۔ او دا سوب نیاڑی ءِ دوئی مریک کہ اوفک زراعت نا ایجاد ءِ کریر۔ جہان یا چاگڑد ٹی امروکہ بدلی اس بسنے نرینہ تون نیاڑی ہم سلوک مسنے۔ جتا جتا راج نا زند نا خواست آتیتون اوڑدہ زندٹی ہر ہمو کاریم ءِ نرینہ شون تسنے نیاڑی اونا ہم کوپہ خننگانے اگہ نن تینا بلوچ راج ٹی نیاڑی نا کڑدارے اُرن تو زند نا جتا جتا بشخ، سائنس مریکہ آرٹس نیاڑی ہر پڑا تینے منفینے. جنگ مریکہ امن نیاڑی نا کڑدار ہروخت جوان خننگانے۔ ایہن تو بلوچستان نا ہر کنج ئٹی و ہر پڑا نیاڑی نا کڑدار بھاز جوان خننگک۔ ای اینو نا نیاڑی تا جہانی دے ئنا ردٹ دا ہیت اے تینکن فخر سرپند مریوہ کہ اینو ننا نیاڑی کشت وکشار مریکہ مالداری اوفک ہراڑے نرینہ تون ہم کوپہ خننگر ہموڑے اگہ ادب نا ہیت مرے تو ہم نیاڑی نا کڑدار ننا راج ٹی بھاز زیبا خننگک ایہن تو ادب نا بھاز بشخ اریر و اوفتا زیہا بیرہ دا اسہ پٹ و پولی مضمون ئٹی نوشتہ کننگ مننگ کپک تو ای بیرہ بلوچستان و مستونگ ئٹی افسانہ و مضمون نا پڑا تینا بلوچ خصوصاََ براہوئی بولی ٹی کاریم کروکا نیاڑی کاریم نا اسہ دیخرو جائزہ ئس ہلنگ نا کوشست کیو تاکہ ایلو نیاڑی تیکن سبخ اس دوئی کننگ نا سوب مرے۔
دا روایتی چاگڑد ہراڑے نن تول بش کینہ اسہ نیمہ غان سڑدار، نواب، ٹکری، میر اآتا گواچی ءِ تو ایلو پارہ غان علمی ادارہ غاتا فعالو کڑدارس نہ مننگ نا سوب آن دینی تعلیم نا پنا رجعت پسندی نا دوآن تو مسٹمیکو پارہ غان ملازمت ئٹی نیاڑی تے پدی بٹنگ نا سوب آن اوفتیکن دا چاگڑد ٹی آزاتی تون کاریم کننگ بھاز سختی ودی کننگ نا سوب جوڑ مریسہ اوفتیکن تغ ئس گمان مننگ ٹی ءِ۔ دا دور ٹی بلوچستان نا ایلو علاقہ غاتانبار بیرہ مستونگ ٹی منہ نیاڑی ادب نا پڑا دا غٹ روایت آتیتون مون تریسہ تینا وجود ءِ پاش کرینو اوفتے ٹی، نیلم مومل، سعدیہ حیدر، و رشیدہ بلوچ نا پن تا بنگان بیدس دا ادب نا صنف نیم گڈلو سلیک۔ اوفتا بابت عبدالقیوم بیدار نوشتہ کیک:
’’ سعدیہ حیدر نا تعلق مستونگ آن ءِ ہفتئی ایلم مستونگ ۱۹۹۶ء نا جتا جتا شمارہ غاتیٹی نیاڑی تا بشخ ٹی افسانچہ نوشتہ کرینے اوفتیٹی اسہ افسانچہ سے نااقتباس دا وڑ ءِ:
اُف نی اخہ در کنا خڑکا اریس وکنا است ٹی پیہوک اریس نے آن بغیر کنا اصل گزارہ مفک۔ دا ظالم آ سماج نے کنے آن اصل پلنگ کپک۔ای ہرا وختا ہوش سنبھالانٹ نے تینا خڑکا محسوس کرینٹ۔ ای چنکی آن نے پسند کیوہ کنا خنتا روشنائی اریس۔ نا اوکنا دا کربت ءِ ارا والا خنرہ تو چڑرہ کنے بدورد کیرہ ولے ای امر کیو نے آن بیدس کنا گزارہ مفک ای و نی یک جان و دو قلب ارین، ہرا وختانی اُراٹی بروکا مہمان تا مونا بریسہ تو کھل نا صفت ءِ کیرہ، نا صفت ءِ بنیوہ تو ای خوشی آن گل بال مریوہ اے کنا ہنین آ چاء نی کنے اخدر لذت و فرخت بخشسہ۔‘‘( بیدار،۲۰۱۳ء:۱۳۶)
رشیدہ بلوچ نا افسانہ ’’ کنا غلطی‘‘ نا پنٹ مہر نوشکی ٹی اپریل ۲۰۰۷ء ٹی شینک مسک۔
نیلم مومل نا افسانہ غاتا مجموعہ ’’گرنگ ‘‘ نا پنا ۲۰۰۶ء ٹی شینک مسنے۔
پروفیسر خدائے داد نیلم مومل نا باروٹ نوشتہ کیک:
’’ نرینہ آتا راج ٹی نیاڑی ئس دونو افسانہ نوشتہ کے تو او صفت و ثناء نالائخ ضرور مریک۔‘‘
عارف ضیاء نوشتہ کیک : ’’نیلم مومل براہوئی ادب خصوصاََ افسانہ نگاری نا دنیا ٹی پوسکن گام تخانے، ہر پوسکن بروکا ادیبہ ٓامبار نیلم مومل ہم داسکان ایل کننگ نا عمل آن گدرینگنگٹی ءِ۔ اوفتا افسانہ آتیان اونا اردو زبان نا ادب نا مطالعہ جوان پاش مریک ولے اونا براہوئی افسانہ نا مطالعہ مچٹ خننگک و اوڑتن براہوئی لفظ آتا کمی محسوس مریک۔‘‘( ضیاء،سن ندارد:۱۲۴)
گرنگ نا بابت عارف ضیاء نوشتہ کیک:’’ گرنگ افسانہ غاتا پوسکنا کتاب ءِ اندا سوب آن داٹی شامل افسانہ غاتا سرحال آک ہم پوسکن ءُ اینو پگہ نا حالت آتا مطابق اریر داسرحال آتیٹی اخلاقی، معاشرتی، اقدار اولس نا مسئلہ آک، ایٹمی دھماکہ، دہشت گردی، راج ٹی نیاڑی تیکن نا انصافی، مذہب و سونامی شامل اریر۔ دا کتاب نا افسانہ نگار نیلم مومل پوسکن آدور نا پوسکن ءُ خیال و فکر و سوچا آ تا افسانہ نگار ئس ارے۔‘‘( ضیاء ،سن ندارد:۱۲۵)
ہندن ہراوخت مضمون نگاراتا ہیت مریک تو اوڑے مستونگ نا نیاڑی تیٹی سیما شاہواڑی، بی بی زلیخہ، ڈاکٹر حاجرہ کرد، گودی زاہد ہ نذیر، ساجدہ نذیر، سعدیہ حیدر، سلطانہ فاطمہ، و سلطانہ محبوب ہم مستونگ نا مضمون نگار آتا لڑ ٹی بریرہ۔ دا مضمون نگارآک، سیاسی، تاریخی، شخصیت، معیشت، رسم و راوج و پین موضوع تیا قلم ہرفینو و بے حساب مضمون نوشتہ کرینو ہرا اینو ہم برجا ءِ۔
حوالہ غاک
بیدار، عبدالقیوم ’’براہوئی نسائی ادب‘‘ براہوئی ادبی سوسائٹی (رجسٹرڈ) پاکستان کوئٹہ
ضیاء، عارف ’’براہوئی جدیدنثر‘‘ نیو کالج پبلشرز آرچر، روڈ کوئٹہ
دی بلوچستان پوسٹ : دا نوشت اٹ ساڑی ہیت و خیال آک نوشتوک نا جند ئنا ءُ، دی بلوچستان میڈیا نیٹ ورک نا دا ہیت آتے مننگ الّمی اَف و نئے کن دا ادارہ نا پالیسی تا درشانی ءِ کیک۔
