تاریخ نا پنہ غاک
(پانزدہمیکو بشخ)
نوشت: محبوب شاہ
دی بلوچستان پوسٹ – براہوئی۔کالم
چانڑدہ میکو بشخ
خان قلات تون 1903ء اٹ نوشکے ٹی ریلوے نا پارہ اٹ معاہدہ مسوسُس ہراکہ ریاست قلات آن گدریگک۔
ای بیگربیگی محمود خان، خان قلات برٹش حکومت ءِ پورو واکداری ایتوہ کہ او تینا منشانا رِد اٹ ریاست نا ہربشخ اٹی کاریم کننگ کیک، دنکہ ہراوڑ او داسہ نوشکے ریلوے لائن ءِ جوڑ کننگ ءِ۔ دا کل ڈغارتے ریلوے لائن نا سازو سامان و ایلو ہر وڑ انا کاریم تیکن کاریم اٹ اتنگ کیک ہرا وڑکہ پاننگانے ہمو کل افرادی قوت ہرا کہ ریلوے لائن نا جوڑ کننگ اٹ کاریم اٹ بریرہ ہموکل ریاست نا بندغ آک مرور ہرا وڑ کہ فیصلہ کننگاسُس۔
دستخط
میر محمود خان
دا معاہدہ قلات اٹ 12 مئی 1903ء اٹ مسوسُس۔
شیفکو معاہدہ 1905 اٹ انڈیا و ایرانی سیم و دنگ، کنگ آف برطانیہ آئرلینڈ و برٹش حکومت انڈین حکمران و شہنشا ایران نا نیام اٹ مسوسُس۔
دا معاہدہ ٹی خزانہ سلاہکار، خارجہ سلاہکار شاہ ایران و اے آر ڈینگ (A.R.Ding) KCB تہران نا اموری وزیر نا نیام اٹ معاہدہ نا شڑت آتا بنداؤ آ کننگا۔
۱۔ کنگ آف برطانیہ ہموکل علاقہ غاتے پدی ایتک، ہراکہ 1902ء اٹی کوزہ کننگاسر ہراکہ ایرانی دنگ اٹ بریرہ اوفتا مون اٹ ایرانی سرکار برٹش حکومت ءِ پڈوا (Padwa) نا علاقہ غاتے، ہراکہ میر جاؤ نا خڑک آٹو ہموڑے دیر تننگ ءِ پک کرو ءِ۔
۲۔ہڑتوم آ حکومت آتا سیجائی است خواہی ٹی ہر وڑ انا کاریم و سیمی علاقہ غاتا جانچ پڑتال کن اسہ جتاؤ کمیشن اس جوڑ کننگک ہرادے کنگ آف برطانیہ سر ہر ڈینگ تینٹ ٹہیفیسُس۔ دا معاہدہ 16 اپریل 1902ء ٹی مسوسُس ہرادے کہ 14 اپریل 1902ء ٹی پورو کننگاسُس دا سیم اصل اٹ 1896ء نا معاہدہ نا وڑ اٹ سلک و داٹی آخبت اٹ ہچ ءُ وڑ انا بدلی اس کننگپک۔
۳۔ہندا سنگتی و ایلمی ءِ برجا تخنگ و مون مستی دننگ کن ایرانی حکومت ہمو سیمی علاقہ غاتے ہرافتیٹی کہ میر جاؤ، لادس (Ladas) و دُزدپ (Duzdap) اٹ گڑا ایتک ہرافتے او پورو کننگ خواہک، داڑکن 300 روپئی سال انا مالیات ہندا علاقہ غاتے ایتک۔
دا زرّ ءِ انڈین حکومت نا پارہ غان رہینگوک برٹش کاریمی تے تننگک۔ داڑان بیدس 15سد کلو خولم و 50 سد کلوسی سال انا سیمی اسٹیشن دنکہ روبت خلق (Robat Killa) و نوشکے نا کسر اٹ سر کننگک و دا کل ءِ گڑاتیا خراج لگپک، دا ہم معاہدہ ٹی اوار ءُ۔ بٹش حکومت دا کمک ءِ لس سال آتا وڑ اٹ تفک و نئے تینے آن دا کاریم ءِ کیک و نئے پین کس ءِ داگڑ نا موکل ایتک۔
دا معاہدہ 13مئی 1905ء اٹ تہران اٹ مسوسس۔
دستخط و مہر
مشیر دولہ
ARTUR HERDING
کوئٹہ 21اکتوبر 1909ء اٹی سڑدار محمد یعقوب خان نا جانشین آتا خاران نا حکمرانی نا معاہدہ:
ای دا ہیت آ بھاز خوش اٹ کہ وائسرائے و گورنر کونل خاران نا حکمرانی نا زمواری ءِ کنے تننگ آ امنا کرینو ای سڑدار محمد یعقوب خان ہنداکل ءِ معاہدہ غاتے منوہ ہرافتے 5 جون 1885ء اٹی سررابرٹ سنڈیمن مسکوئی اے جی جی آف بلوچستان کنا پیرہ سڑدار آزات خان تون کریسس، ولے داسہ ہڑتوم آ خواجہ غاک دنیا ٹی افس، و ای ہندا معاہدہ نا کمک اٹ تینا باوہ سڑدار نوروز خان KCIEخاران آف پد خاران نا حکمرانی ءِ است اٹ قبول کیوہ۔ ہراکہ کنا حق ءِ۔
Appendix
آرٹیکل 1: ریاست خاران سیمک ہمووڑ اٹ سلور ہراکہ اٹ تننگانے
آرٹیکل 2: ای ہر وخت برٹش حکومت نا تابع مریوہ، و تینا طاقت ءِ تینا ریاست اٹ امن و سیمی علاقہ غاتا رکھ اکن کاریم اٹ اتیوہ، و ریاست اٹ کل کسر تا رکھ انا زموار اُٹ و اوفتا ہر وڑ انا چاروکی ءِ کیوہ اگہ برٹش حکومت تینا افسر اس خاران اٹ تعینات کیک تو داڑکن ہچ ءُ اڑاند اس ودی کپرہ و اودے ریاست نا تہٹی ہروڑ انا کمک ایتوہ اگہ ای برٹش کومت تون کمک کننگ کتوٹ تو انڈین حکومت ءِ واکداری مرو ءِ کہ او ہندا علاقہ غاتیا لیویز چیک پوسٹ جوڑ کے و تینٹ سیم آتا رکھ ءِ کے۔
آرٹیکل 3: پنجگور نا ہرا سیم کہ خاران تون لگک داڑا ہم دا معاہدہ نا حق آک خودی ءُ ہرافتے کہ کنا باوہ جوڑ کریسُس او ٹی دا خواست کننگاسُس کہ خدا آبادان ءِ مالیت تننگ ہراکہ اونا خلق آتون لگک دا کہ کنا جاگیر و کنا واکداری اٹ مرور و سری کوراں نا نیمہ مالیات کنا حق ءِ ہندن تسپ انا علاقہ غاتیا ہم کنا حکمرانی برجا مرو ءِ و گڑاس علاقہ ہراکہ کنا باوہ نا دور اٹ کنا جاگیر ئسر ہرافتیٹی کہ گرم کہن، تسپ، وشبود، عسیٰ وپین چندی علاقہ غاک پنجگور نا بشخ ءِ پنجگور تون اوار اودا پوسکن آ معاہدہ نا رداٹ کل ءِ مُچ کروک آ مالیت آتے ہراکہ ہمو جاگہ غاتا نظم و ضؓط رکھ اکن تننگرہ ہرافک خداآبادان آن ہلنگرہ دافتیا کنا جاگیر و کنا واک و واکداری مرور، و دا زرّ گرج انا وخت آ AGGءِ ہم تننگ مریک۔
آرٹیکل 4: دا معاہدہ نا منظوری آن پد ہراکہ انڈویورپین ٹیلی گراف لائن داکان گدرینگک دانا کل زمواری و رکھ ءِ ای کیوہ و کل بشخ آتا ہراکہ کنا حکمرانی ٹی ءُ ای تینا ریاست اٹ ہندا بندغ آتا جان و مال انا زموار اُٹ ہراکہ دا لائن ءِ جوڑ کننگ کن یا دا لائن آ کاریم کننگ ن بریرہ و ای اوفتا ہر وڑ اٹ کمک و خذمت ءِ کننگ کن تیار اُٹ دا خذمت و کمک نا مون اٹ برٹش حکومت کنے4000/-روپئی سال انا مالیت ترسا کیک و اگہ وخت اس ہم برٹش حکومت ءِ کس اس دا رپورٹ ءِ تس کہ ای تینا کاریم اٹ بے سہب مسٹ یا کنا اواری ٹی لائن نا افسر اسے جانی و مالی نسخان مس تو دانا حق و واکداری مرو ءِ کہ او تینا بندغ آتا یا لائن انا رکھ اکن کنا حکمرانی ٹی ہستین لیویز چیک پوسٹ جوڑ کننگ کیک، و اودے دا حق ہم ارے کہ او کنا سال انا مالیت ءِ تورے۔
آرٹیکل 5: ای دا گڑانا ہم زموار اُٹ کہ کنا حکومت اٹ کس اس ہم ہچ وڑ انا سلہ غاتا ہڷ و تِس کننگ کپک و کس اسے ہم سلہہ غاتے ایلو علاقہ غاتیا دننگ نا موکل اف ہمو وخت اسکان کہ AGGنا امنائی داٹی اوار مف و داہم کہ برٹش حکومت ءِ وخت اس ہم سلہہ نا گرج مس تو اوفتے رکھ اٹ اوتسکان سر کننگ کنا زمواری ءِ۔
آرٹیکل 6: ہندا کل آرٹیکل آتا منظوری کنا امنائی اٹ برٹش حکومت تون مسنو اوکنا مالیت نا زرّ ءِ ودفسا 6000/-روپئی کیرہ ہرافتے کنا باوہ سڑدار نوروز خان ءِ تسوسر ہرافتیان کہ آخبت اٹ ای و کنا جانشین آک آسودہ مرون دا ودکی آ مالیت آک ٹیلی گراف لائن نا رکھ اکن مرور۔
APPENDIXESS
ریاست خاران نا سیمک
جہاندمی سیم:
ریاست خاران نا سیم جہاندم نا ہمو بشخ آن بنا کیک، ہراڑے کہ پلر نمبر 7و 8بنا کیک، دا ایرانی بلوچستان تون اوار ءِ۔ داکان جہاندم دیکی نا پارہ غا چاکال و سویل نا پارہ غا گورک نا علاقہ غاتسکان کاہک مچے مر سویل نا پارہ غا ہڑسینگسا شتکگان تون لگک ہراڑے کہ اِلار نا باغک لاگشت نا علاقہ غاتیان بنا کیرہ دا کل علاقہ سویل دیکی نا پارہ غا ہنسا سویل نا پارہ غا سیدھا ’’Hamani Maskel‘‘ اسکان کاہک داڑان پد ہمو پارہ غا جہاندم نا پارہ غا مون آ ہنسا Wodisultanاسکان کاہک و مچے مر دے ٹِک نا پارہ غا شیف مریک جہاندم نا پارہ غا گدیکو علاقہ Ragi wakhab اسکان کاہک۔ Hammani Maskel نا سیم آتا لگسا جہاندم اٹ سندھ انا مش تسکان کاہک و Ragi wakhab و Guluch آن گدرینگسا ہمو جاگہ غا سرمریک ہراڑے کہ جہاندم دے ٹِک نا علاقہ Gaukok بنا کیک۔ ہراکہ جہاندمی دے ٹِک نا پارہ غا شیف کاہک Gaukok نا مش تیان ہنسا Raskoh نا علاہق غاتیٹی پترینگک، اوڑان پد راسکوہ نا جل و جوتیان گدرینگسا سلطان کنڈ آن گدرینگک و جہاندمی دے ٹِک نا پارہ غا البیت دریاب آن گدرینگسا البیت کوہ نا تہہ انا پارہ غا سویل دے ٹِکی کنڈ آ Parod دریاب اسکان کاہک۔
سویلی سیم:
ایرانی بلوچستان نا سیم آن ہراڑے کہ فراگ کوہ و کوہ سبز ہراکہ سوگری نا کاٹم آن بنا کیک ہندن سورگر ڈوراٹ سویل نا پارہ غا بگرر ماور بنسور نا علاقہ غاتیان گدرینگسا ہموڑے کینگی چات اسکان کاہک اوڑان پد Jarochni دریاب آن Lagher نا علاقہ غاتیٹی اوار تمک ہموکان دا Hakami دریاب اسکان کاہک دا مون آ کاہک Raghi تون لگک اوڑان پد Durrachi وگچک انا علاقہ غاتیتون لگک ہندا جاگہ ہراڑ کہ Raghi و تنک اسہ ایلوڑتون ملرہ ہنداکان دا تنک آن پشتوئی کوہ اسہ جاگہ سے، اوکان ہراڑے سویل نا اسُل سیدھ اٹ مون آ زنگ گوگان (Zang Gogan) نا علاقہ اسکان تالان مریک۔
دے ٹکی سیم:
دے ٹِکی علاقہ اسُل ہمو وڑ اٹی ہراوڑ کہ مست ئسکہ، دادے ٹِکی علاقہ غاک ہراکہ سویل نا سیمی علاقہ Parod آن بنا کرسا دانا گڈیکو سیم آتا کاٹم اسکان لگسا سویل اٹ پشتوئی کوہ و تنگ دریاب آن سویل نا پارہ غا زنگ گودان تون لگک۔
دیکی سیم:
دا سیم ہراکہ ایرانی بلوچستان نا سیم اتون لگک دانا بنا سویلی بشخ آن مریک ہراکہ سویل نا پارہ غا ایرانی بلوچستان نا سیم نمبر 13و دیکی ٹی Parag کوہ تون لگک۔ ہندا وڑ اٹ دیکی سیم انا ہمو بشخ ہراکہ جہاندم نا سیم آں گدرینگسا پلر نمبر 7 و 8 آن ایرانی بلوچساتان آن گدرینگسا دیکی بشخ اٹ سیم پلر نمبر 3آن جہاندم نا پارہ غا مون مستی ہنسا ایرانی بلوچستان نا سیم اتون لگک۔
داڑے پلر نمبر 3آن دیر آن ڈور تیان گدرینگسا خشک علاقہ غاتسکان کاہک دنکہ Tanki Graz آن Saihan اسکان و ہندا کنج آ کوہ سیاھان آن دیکی بشخ رنج آں بنامرسا چارمیل مردے ٹِکی بشخ آن گدرینگک۔ ہرافتے کہ بن شریدور (Sharidor) پارہ ہندا کسر ولدا Fandais و Talk تون لگک ہندا جاگہ غا پلر نمبر 4بنا کیک۔ و جہاندم نا پارہ غا ڈورکشنگک، ہراڑے کہ اونا سیم بنا کیک۔ و ہندا کل کسر تے ہراکہ کلاگان Kalagan ہراکہ ایرانی سیم اٹی ءِ، ہندا علاقہ ٹی اسہ پنی ءُ سیمی بڑز ءُ مش اس ارے ہرافتے کہ ڈگی نا مرغ پارہ، دا بڑز انگا مش انا کاٹم آن پلر نمبر 5 بنا کیک، ہرافتے کہ ماشکیل دریاب آ جوڑ کننگانے ، پلر نمبر 5انا مون آ چار میل مر سدھا ہنسا پلر نمبر 6 اتون ملک ہراکہ جالک، لاگشت و ماشکیل و دوانزدہ میل انا مری آ زیارت پیر عمر نا علاقہ ٹی اسہ ایلوتون لگرہ۔
پلر نمبر7 انا سیم جہاندم نا پارہ غا پلر نمبر 8اتون اوار تمک ہراکہ اسُل روڈ انا رہی آٹے، و اِلار نا باغک دن کہ لاگشت، ماشکیل آن مسہ میل سویل نا پارہ غا Muksotag نا باغ تتون لگک ہرافتیٹی کہ لاگشت و کلک نا علاقہ جہاندم پارہ غا ہنسا کاہک، داڑے یات سلے کہ اسہ پڑک اس ہراکہ Muksotag گورانی علاقہ ٹی رہینگک، اوفتا پاننگ دادے ہندا باغک ، پلر نمبر 9ءِ ہندا سیم اتون اوار کیرہ، اوفک دادے دا علاقہ غاتا گڈیکو سیم منرہ۔
سردار محمد یعقوب
چیف آف خاران
دا معاہدہ کنا مون آ دستخط و مہر خلنگایعنی 31اکتوبر1909ٹی مسوسُس
A.H.Wchahon
A.G.G of Balochistan
(برجاء۔۔۔۔۔۔۔۔۔)
