تاریخ نا پنہ غاک
(یانزدہمیکو بشخ)
نوشت: محبوب شاہ
دی بلوچستان پوسٹ – براہوئی کالم
(دہمیکو بشخ)
دا معاہدہ غا تیٹی داٹِک آتیا برٹش حکومت نا بلوچستان نا حکمران آتون ہیت گپ و معاہدہ مسوسس:
-1 خان قلات میر خدائیداد خان تینا کاٹم خواجہی ٹی ٹیلی گراف لائن نا رکھ ءِ کرو ءِ، و دا لائن آ کاریم کروک آ بندغ آتے تینٹ گچین کرو ءِ ہراکہ دے ٹِک آن جام آف لسبیلہ و گوادر نا سیم آتیا نیامٹ کاریم کیک۔
-2 دا معاہدہ نا بابت اٹ برٹش حکومت ءِ اختیار مرو ءِ کہ او ٹیلی گراف لائن نا رکھ انا خاطر آن ہرجاگہ فوجی چھاؤنی جوڑ کننگ کیک داڑکن کس اودے توننگ کپک۔
-3 او تینا کاریم ءِ کننگ کن تینا ساز و سامان تے ریاست نا ہرجاگہ غا تخنگ کیک، ہراڑے کہ اونا خوشی مرے دا کاریم خان انا چاروکی ٹی اوفتا مونا مریک۔
-4 دا لائن نا جوڑنا کل ءِ گرج انا گڑا، مزور و ایلو گڑاتے ہراڑے کہ برٹش حکومت پارو ءِ ہموڑے کاریم اٹ اتنگو ءِ، و خان انا پارہ غان اوفتا مخالفت مفرو ءِ ولے ملک انا رکھ و ایلو معاملہ غاتا کل زمواری خان انا مرو ءِ۔
-5 ٹیلی گراف لائن نا رکھ و مزور آتا گرج اکن برٹش حکومت سال انا اسہ مالیاتی ءُ زرّ اس خان ءِ ایتک، دا زر آک پنچ ہزار روپئی مرور۔ داڑان پد خان ءِ ایلو خڑچ آتیکن زرّ خڑچ کننگ نا گرج مفرو ءِ۔
-6 دا معاہدہ نا رِد اٹ خانءِ تینا مالیت نا بارواٹ کل سرجم آتے برٹش حکومت نا گچین کروک آ ایجنٹ ءِ تروئی تمک۔ انتئے کہ دا کل زرّ آتے لائن و مزور تا رکھ کرورک آتے تننگک و ہرا کسر اٹ کہ دا لائن گدرینگک دا علاقہ نا سڑدار ءِ دا مالیت دو بریک و خان قلات ءِ عزت و شرف ترساہر اسٹ ءِ کہ دا زرّ دو بریک اونا منظوری خان انا دوٹی مرو ءِ۔
-7 دا سال انا مالیت ہمو وخت دو بریک ہرا وخت کہ کاریم نا پورو جاچ ہلنگے ہرا وخت کہ ٹیلی گراف لائن پنجا میل انا مری آ سر مرے ہمو وخت مالیت نا زرّ دو برو ءِ۔
-8 ہر وڑ انا معاملہ غاتیٹی خدا کے اوخان قلات یا ٹیلی گراف لائن نا کاریم کرورک آ افسر آتا نیام اٹ مرے او معاملہ غاتے ہمو جاگہ ختم کننگپ بلکن دافتا جاچ ءِ ہلنگ کن اسہ ٹیم اس جوڑ کننگے۔
-9 اگہ اسہ وڑ انا نسخان اسے نا معلومداری مرے تو برٹش حکومت ء دا حق و اختیار مرو ءِ کہ او کاریم ءِ ہمو وخت آ بند کے۔
پولیٹیکل ایجنٹ/خان قلات 20فروری 1863
نائب آج کج انا نیامٹ 1869ء نا معاہدہ:
1862ء نا معاہدہ غان پد ہرا معاہدہ خان آف قلات و سڑدار فقیر محمد نا نیامٹ مسوسس، دافتا زمواری ٹیلی گراف لائن نا رکھ ہم اوار ئس۔ ہراکہ گوادر آن ہلیس باہو نا سیم آتسکان لگک و دا کاریم کن اودے 1500روپئی سال انا مالیات ہم رسینگسا کیک۔ سڑدار تینا گچین کروک آ اِرا کارندہ ہڑتوم آ پارہ نا سیم آتا نگرانی کن سلفو ءِ ہرافتے اوفتے ہندا 1500 روپئی مالیات والا زرّ آن ڈہینگک و دا تنخواہ اوفتے ٹیلی گراف نا سپرنٹنڈنٹ نا دو آن ٹننگک دا معاہدہ 1869ء نا معاہدہ غا ہش ءُ اثر اس شاپک۔
زی آ تروک آ یادداشت آک 1869ء اٹ نوشتہ کننگاسر و دا نوشت ءِ فقیر محمد نا دوٹی تننگاسس و ملا دُرّا تینا دو اٹ دافتے سیل بند کریسس۔
چیف آف باہو و چیف آف دشتیاری نا نیامٹ ٹیلی گراف لائن ااتا رکھ انا بارواٹ معاہدہ:
سال انا مالیات نا رِد اٹ 2000 روپئی کہ ئسر دافتیان ہر 1000روپئی ہمو کل بندغ آتے دو برو ءِ ہرافتے کرنل گولڈ سمتھ گچین کیک یا حکومتی کمپنی نا گرافکل چیف ڈائریکٹر گچین کیک۔ نن دین محمد و محمد علی باہو و دشتیاری نا چیف انا حیثیت اٹ ٹیلی گراف نا رکھ انا پورا زمواری ءِ ہلنگ کن تیار اُن یعنی ہندا لائن ہراکہ کج و چابہار نا نیامٹ گدرینگک۔
داڑان بیدس نن ہموکل ءِ پرمان آتے مننگ کن ریار اُن ہراکہ دا جاگہ نا افسر و مزور تا حق اٹ مرے و نن تینا منشا اٹ ہرافسر نا تبادلہ ءِ کننگ کینہ ہرا وخت کہ ننے گرج مس ہندا افسر آتے 20روپئی تو انا تنخواہ دو برو ءِ۔
دا معاہدہ بھاز زو تینا زہم ءِ تالان کننگ نا بنا ءِ کرے و سال انا مالیات اسہ سال اسے نا جاگہ غا نیم سال دو برسا کرے، ہراکہ کیپٹن رسل و ایلو برٹش افسر آتا پاننگ نا رِد اٹ رسینگار و اولیکو قسط 1جنوری 1869ء نا دے تننگا، دا معاہدہ نا بے سہبی نا بھلا سوب کل مالیاتی زرّ آن نمن مننگ و زرّ ءِ توننگ ئس۔
دا معاہدہ نا زی آ تروک آ پنک، میر دین محمد ، میر محمد علی نا نیامٹ کرنل گولڈ سمتھ و کیپٹن روس انا اواری ٹی دستخط و مہر کننگاسر۔
چیف آف گئی شاہ نصرت و برٹش حکومت نا نیامٹ ٹیلی گراف لائن انا رکھ اکن 1869ء نا معاہدہ:
دا معاہد ٹی مسہ ہزار (3000)روپئی آ امنا کننگاسس۔ دا زرّ انا منظوری ءِ شاہ نصرت و میر عبدالہ خان نا جنوزان نا ساڑی گری ٹی کرنل گولڈ سمتھ چیف ڈائریکٹر آف انڈو یورپین ٹیلی گراف نا نیامٹ کننگاسس ہراکہ چابہار آن سادچ (Sadich)آن گدرینگک۔
دا معاہدہ ٹی او کل شڑت آتا منظوری نا رِد اٹ مزور و افسر آتے مننگ و اوفتے تو انا 20 روپئی تننگ نا ہم اقرار کریسس۔
و اگہ شاہ نصرت زی آترو معاہدہ غاتا اسہ ٹک اس ہم پورو کتو، تو ہمو وخت ہمو معاہدہ ختم کننگک و ہمو معاہدہ تینٹ چُٹک۔ دا معاہدہ نصرت شاہ و نوروز خان نا نیامٹ گولڈ سمتھ، کیپٹن روس انا اواری ٹی 5مارچ 1869ء نا دے دستخط و مہر کننگاسس۔
خان قلات تینا مہم نا بارواٹ 29اگست 1870ء اٹ پولیٹیکل سپرنٹنڈنٹ نا پن آ اسہ چھٹی اس نوشتہ کریسس ہرانا سرجم دا وڑ اٹی ءِ:
’’ہندا دو اٹ ای خان قلات میر خدائیداد خان، دا ہیت انا وضاحت ء کیوہ کہ کنے چھٹی نمبر 4718 غان، 4 اگست 1870ء اسکان کرنل سر ولیم یر سوئز کمشنر آگ سندھ انا پارہ غان دو بسوسس۔ ہراٹی ای اعتراف کرینٹ کہ ای برٹش حکومت آن 15000روپئی مالیات سال انا ہلیوہ ہراکہ ضلع لسبیلہ غان گدرینگک دا زر آتیان 6668روپئی میر خان جام ہوت انا دور اٹ تننگاسر و دا زرّ آن 50روپئی تو انا جمادار ءِ 500روپئی مشی آ بندغ آتے و 20روپئی ہر ہمو بندغ ءِ ہراکہ دا فیلڈ آ کاریم کننگ ءِ، ای کل کاریم تا خڑچ آتے و اوفتا مہشون تا نشاندہی ءِ کننگ کن تیار اُت ہراکہ کنے بشخنگ کن تننگاسر۔ دا معاملہ غاتے پاننگ کن ای دا چھٹی ءِ نوشتہ کریٹ دا خاطر آن کہ دا معاہدہ نا بارواٹ نے معلومدار کننگ کیو ہراکہ 24جمادی الاول 1287ہجری ٹی نوشتہ کننگاسس۔‘‘
1876ء اٹی برٹش حکومت و ریاست قلات نا نیامٹ مروک آ معاہدہ غاک:
دا عاہدہ ءِ اصل اٹ ہمو معاہدہ ءِ پوسکن کننگ کن جوڑ کننگاسس ہرا 1854ء اٹ برٹش حکومت و میر نصیر خان نا نیامٹ مسوسس۔ ہراٹی چندی پوسکن ءُ صوبہ جوڑ کننگاسر۔ ہراڑان کہ اوفتا نیام اٹ سنگتی پین پینگن مسوسس و دا معاہدہ دا بندغ آتا مون آ اوفتا نیام اٹ مسوسس ہرافتیٹی کہ ایڈورڈ روبرٹ بل ور، کے سلار، و کے برناٹ ہراکہ ہمو وخت وائسرائے ئسکہ، و گورنر جنرل انڈیا برٹش حکومت نا ئمائندگی ءِ کریکہ و خان قلات میر خدائیداد خان آن بیدس ایلو سڑدارک ہم اوار ئسر۔
-1 معاہدہ قلات ہراکہ نصیر خان و برٹش حکومت نا نیام اٹ 14مئی 1851ء اٹ مسوسس دادے ولدا اول سر آن بنا کننگ نا گرج ئس۔
-2 دا معاہدہ غان پد برٹش حکومت و خان قلات میر خدائیداد خان و اوڑان پد اونا جانشین آتون مدام سنگتی رویہ ءِ برجا تخنگک۔
-3 ہرا وخت اسکان کہ میر خدائیداد خان، خان قلات تینٹ و اونا جانشین و سڑدارک آرٹیکل 3انا معاہدہ ہراکہ 1854ء اٹ جوڑ مروک آ صوبہ غاتا پاسداری ءِ کرسا کیرہ ہمو وخت اسکان برٹش حکومت ریاست قلات نا وتواجہی نا خیال ءِ تخک و خان ءِ مدت و کمک ایتسہ کیک ہرا وخت کہ اودے گرج مرے و اگہ اخت اس اودے پیشن نا جلہو آتا خطرہ مرے تو برٹش حکومت اوڑتون ہم کوپہ سلوک مرو ءِ۔
-4 دا سنگتی ءِ مون مستی دننگ کن ہڑتوم آ حکومت آتا نیامٹ یکطرفہ معاہدہ برٹش ایجنٹ و برٹش حکومت نا نمائندگی کن خان قلات نا جرگہ ٹی اسہ باسک اسے نا حیثیت اٹ جرگہ ٹی تولو ءِ ایلو پارہ غان گورنمنٹ آف انڈیا ءِ ہم ہندا ہیت انا پاسداری ءِ کروی تمک۔
-5 دا ہیت ہم معاہدہ نا بشخ اس جوڑ کننگاسس کہ ہراوخت خان آف قلات و سڑدار تا نیام اٹ اگہ وخت اس چکی تاڑی یا اسہ بدی اس ودی مرو ءِ تو برٹش حکومت و انڈین گورنمنٹ نا نمائندہ اوفتا نیامٹ امن و خیر کرفک و اوفتا فیصلہ ءِ کیک۔
-6 اگہ وخت اس خان قلات ءِ تینا یا تینا سڑدار تا علاقہ غاتے برٹش نمائندہ غاتیان جتا کننگ نا خیال برے تو داڑکن دا المی ءِ کہ او کل آن مست برٹش حکومت ءِ ڈہ کے انتئے کہ آرٹیکل 4انا رِد اٹ 1854ء نا معاہدہ غاتا رِد اٹ بیدس برٹش حکومت نا رضا منڈی آن ہچ ءُ پوسکن ءُ صوبہ اس نئے جوڑ مننگ کیک نئے پننگ کیک وجتائی نا تصور خالی ہڑتوم آ حکومت آتا رضا مندی ٹی مننگ کیک۔
-7 دافتے ہم معاہدہ ٹی اوار کننگا کہ ٹیلی گراف لائن یا ریلوے لائن ءِ گرج انا رِد اٹ مون آ ودفنگ ہراکہ برٹش حکومت نا پارہ غان حکومت اٹ اونا صوبہ غاتیٹی جوڑ کننگک ہرافتا معاہدہ غاک خان و برٹش حکومت نا نیام اٹ مست آن کننگاسر۔
-8 واپاری ویل آتے پورو آجوئی روئی مریک و پوریا گرتے ریاست قلات نا ہر بشخ اٹ پوریا کننگ نا حق مرو ءِ دا وڑ انا ویل آتیکن برٹش حکومت ہر وخت خان قلات آن مدت و کمک ہلنگ کیک۔
-9 داڑان پد خان قلات میر خدائیداد خان و اوڑان پد اونا جانشین آتے اوفتا کل معاہدہ غاتیا عمل کننگ کن است انا ہُب اٹ مالیات تننگک دا معاہدہ نا رِد اٹ برٹش حکومت ءِ خان و اونا جانشین آتے دا مالیت ہمو وخت آ دو بریک ہرا وخت اسکان اوفک معاہدہ غاتیا عمل کرسا کیرہ۔
-10 و برٹش حکومت سال انا مالیت آن جتا 20500روپئی ہر سال ریاست قلات ءِ ریاستی معاملہ، واپار و ایلو کاریم تیکن ایتک۔
دا معاہدہ جیکب آباد اٹ 8دسمبر 1876ء اٹ منظور مسوسس۔
دستخط و مہر
لیٹن (Lytton)، وائسرائے و گورنر جنرل
آف انڈیا
