تاریخ نا پنہ غاک
(دہمیکو بشخ)
نوشت : محبوب شاہ
دہمیکو بشخ
خان قلات نصیر خان و انڈین حکومت نا نیامٹ معاہدہ (1841):
مہراب خان نا مار نصیر خان دوہم برٹش حکومت و شاہ شجاع الملک نا مون آ انڈین سرکار نا حاکمیت ءِ امنا کرے اوڑان پد اوفک دا وڑ انا معاہدہ غاتا کمک اٹ نصیر خان ءِ قلات نا سروک کماش امنا کریر۔
-1 نصیر خان تینے و تینا قوم ءِ کابل نا تابعدار منے و اونا بادشاہی ءِ قبول کروئی تمک۔
-2 ہمو کل ریاستی علاقہ غاتے ہراکہ مہراب خان دور اٹ پُلنگاسر ہموکل ہرافتیٹی کہ گچک، مستونگ، شال، نصیر خان، شاہ شجاع الملک آن پدی ہلسا تننگور۔
-3 اگہ وخت اس گرج مس تو شاہ شجاع الملک ریاست قلات اٹ تینا منشا نا رِد اٹ ہرجاگہ چھاؤنی جوڑ کننگ کیک و دا کاریم ءِ خان ءِ خوشی اٹ منوئی تمک۔
-4 نصیر خان یا اونا جانشین آتے ہر وخت دربار اٹ برٹش حکومت سلاہ سوج اٹ ہتیک۔
-5 پوریا گر تا رکھ انا زموار نصیر خان مرو ءِ ہراکہ انڈس دریاب آن ایلو جاگہ اسکان و سر دِیر اسکان اگہ کس اسے ہنوئی مرے یا کس اس ہننگ خواہک تو اودے خان انا حکومت اٹ ہچ تکلیف اس مفرو ءِ داڑکن برٹش حکومت نصیر خان ءِ انصاف اٹ راہ داری ایتسا کیک۔
-6 نصیر خان و اونا جانشین آتے سختی ٹی پارت کننگاسُس اوفک برٹش حکومت و شاہ شجاع الملک نا موکل آن بیدس ہچ پین ملک اسے تون خڑک و رابطہ کننگ کپرور۔ خان کل معاملہ غاتیٹی برٹش حکومت، انڈین حکومت و شاہ تون ضرور رابطہ کرو ءِ ولے تینا ہمسایہ ریاست آتون ہڷ و تس کننگ کیک۔
-7 اگہ وختس نصیر خان ریات اسے آ جلہو کرے تو برٹش ریاست قلات تون سلو ءِ۔
-8 میر نصیر خان، شاہ نواز خان تو تینا تعلقداری تے گچین وڑ اسیٹی مون آ درو ءِ داڑکن برٹش حکومت اودے مالی کمک تننگ نا شکر گزار مفرو ءِ ریاست نا کل ءِ (چیف) کماش آتے برٹش حکومت نا ماتحت رہینگوئی مریک و ریاست نا ہر وڑ انا فیصلہ غاتیٹی برٹش حکومت آن سلاہ سوج ہلنگ الّمی مروءِ۔
دا معاہدہ قلات اٹ 16اکتوبر 1841ء بمطابق 20شعبان 252ہجری ٹی کننگاسُس، و داڑے گورنر جنرل انڈین کونسل نا کماش بنگال اٹ پورٹ ولیم 10جنوری 1842ء اٹ دستخط مہر خلکوسُس۔
T.H.Maddoc
G.S.India
نصیر خان و برٹش حکومت نا میجر جان جیکب و گورنر جنرل آگ انڈیا نا نیامٹ دا معاہدہ 1854اٹ مسوسُس۔
ہژدہ میکو کَرن انا نیامٹ دا معلومداری دوئی مسوسُس کہ برٹش حکومت و خان انا نیامٹ اسہ پدین ءُ چکی تاڑی و بدخواہی نا ویل اس ودی مسنے، و ودنگ ءِ۔ ہرافتے توننگ کن معاہدہ منگ الّمی ءِ۔ ہرانا سوب آن دا معاہدہ غاک کننگار، ہراکہ دا وڑ و ڈول اٹی ءُ:
-1 دا معاہدہ برٹش حکومت و نصیر خان نا نیامٹ 16اکتوبر 1841ء اٹ کننگاسُس۔
-2 دانا بنداوی سوب میر خان نصیر خان و اوڑان پد اونا جانشین و برٹش حکومت نا نیامٹ اسہ ابدی ءُ دوستی و سنگتی اس جوڑ کروئی ءِ۔
-3 دا معاہدہ غان پد میر نصیر خان ءِ دا ہیت انا پابند مروئی تمک کہ او برٹش حکومت نا دشمن آتا برخلاف برٹش حکومت تون سلوئی تمک و بیدس برٹش حکومت نا ڈہ تننگ آن تینا ہمسائے ملک آتتون ہچ ءُ رابطہ اس کپرو ءِ، ولے او تینا سنگت آتون خط و کتاب نا چر جوئی ءِ برجا تخنگ کیک۔
-4 اگہ وختس برٹش حکومت ءِ تینا سپاہی تیکن ریاست قلات اٹ ہستین چھاؤنی جوڑ کننگ نا وار رسینگا تو او خان نا اواری ٹی چھاؤنی جوڑ کننگ کرو ءِ۔
-5 نصیر خان و اونا جانشین آتیا دا فرض کننگا کہ لٹ و پل انا کل گڑاتے برٹش حکومت نا مون آ تالان کرور، و برٹش حکومت شاہ اوغان نا پارہ غان راہی کروک اا پوریا گر آتا ہر وڑ انا دت و کمک ءِ کرو، و ریاست قلات ہر کرک ءِ ہروخت کاریم اٹ اتنگ کیک۔ اسُل کہ او سندھ انا کرک مرے یا مکران نا کرکی آ کسرک۔ اوفتیان ہچ ءُ خراج اس ہلنگپرو ءِ ولے اسہ پِن کروک ءُ زرّ اس سال انا خان ءِ کرکی کسر تا کاریم اٹ اتنگ کن تننگک۔
-6 اگہ نصیر خان و اونا جانشین آک دا معاہدہ غاتا ٹِک آتیا ایمانداری کریر تو برٹش حکومت دا گڑانا پابند مرو ءِ او ہر سال پنجا ہزور روپئی خان قلات ءِ مالیت ایتو ءِ۔
-7 اگہ دانیام اٹ خان قلات نصیر خان یا اونا جانشین آک دا معاہدہ غاتیان اسہ معاہدہ سے آن ہم نمن مسر تو برٹش حکومت اوفتے سال انا مالیت تننگ آن بے نصیب کرو ءِ و اوفتا سال انا مالیات ءِ بند کروءِ۔
دا معاہدہ مستونگ اٹ 14مئی 1854 ء اٹ کننگاسُس، ہراڑا میجر جان جیکب، سپرنٹنڈنٹ آف سندھ انا دستخط و مہر خلنگاسس۔
ٹیلی گراف معاہدہ نا سرجم، ہرادے کہ جام آف لسبیلہ، 21دسمبر 1861ء اٹ برٹش حکومت تون کریسس۔
برٹش حکومت ٹیلی گراف نا کاریم ءِ مون آ ودفنگ کن سجفنگ نا بناءِ کرے کہ ٹیلی گراف ءِ برطانیہ غان ایلو بھلا ملک آتسکان دن کہ یورپی و ایشائی ملک آتسکان دننگے و ہندا ملک آتے ہم ہندا لائن اتون اوار کننگے، تو اوفتا ڈٹ ڈَول نا رِد اٹ داڑکن بغداد آن ایران و ولدا بلوچستان آن کراچی و اوڑان گڈ دا لائن جہانی کہول اسکان تالان مننگ کیک ولے داڑکن و دا لائن انا رکھ و جوڑ جاڑ کن اسہ بھلو کچ اسے نا بھاز گرج مریک۔ ہندا خاطر آن بمبئی نا کمشنری حکومت میجر ایف جے گولڈ سمتھ ءِ خاص وڑ اٹ ہندا کاریم کن راہی کرے کہ او کراچی و گوادر نا ریاستی حکمران آتے دا ہیت آ منفے کہ اوفک دا لائن نا رکھ انا حق اٹ کاریم کننگ کن سنبرینگوک مریر۔ کرکی علاقہ غاتیا ہراکہ حب دریا غان کوشکلات و اونا داپار ایپار آن 240میل انا کیبی کل علاقہ و جام میر انا سلطنت اٹ بریرہ، اوفتا بابت چیف آف لسبیلہ میجر گولڈ سمتھ ءِ دا بارواٹ معلومدار کریسس۔ ہندا کاریم نا مون اٹ برٹش حکومت تینا رفیق خان خدائیداد خان ءِ قلات نا چندی علاقہ غاتا سرکڑدہ (کماش) مناکہ۔ ہندا کاریم نا مون ات خان صاحب اوفتا مدت و کمک آتیکن، و ایلو پارہ غان جام میر خان ءِ جوڑ جاڑ کاریم تیکن گچین کرسا اودے اسہ معاہدہ سے منفنگ کن بے وس کرے ہراٹی کہ لائن انا رکھ وجوڑ جاڑ نا ٹِک آک اوار ئسر:
-1 لائن آتا تعمیراتی گڑاتے کرکی علاقہ غاتا ہرجاگہ غا تخنگ مریک، حب و کوشکلات نا نیامیکو علاقہ غاک داڑتون اوار ءُ۔ و دانا کل ءِ کاریم ءِ دانا رکھ ءِ علاقائی بندغاک کرور و دافتا مون اٹ اوفتے اسہ کچ انا تنخواہ اس ہم دو بریک۔
-2 دا ٹیلی گراف لائن انا اِرا اسٹیشن مرور ہراٹی کہ اسٹ اس سومرین و ارٹمیکو اورماڑہ مروءِ۔
-3 کل بندغ آتے دا لائن اٹ کاریم ات اتنگو ءِ ہمو جاگہ نا لائن انا رکھ انا ہمو جاگہ نا حکومت ذموار مرو ءِ داڑان بیدس ہموجاگہ نا بندغاک تینا کاریم تینا ڈیوٹی ءِ است انا ہُب ات کیر، و بھاز زو دا کاریم بنا کرو ءِ و بھاز زو پورو کننگو ءِ و اوفتے دا کاریم نا مون اٹ گڑاس زرّ ہم دو بریک دنکہ دانا ذکر مہالو ہم کننگاسُس۔
-4 سال انا دہ ہزار مالیات سیاسی ایجنٹ نا کمک اٹ جام آف لسبیلہ ءِ ہم تننگک۔ او دا بھلا ڈٹ ڈَول ءِ گچین ءُ وڑ اسیٹی چلیفو ءِ۔ و جام انا زمواری ءِ کہ او ہمو جاگہ نا بندغ آتے روزگار ایتے ہراکہ دا لائن انا رکھ اکن سنبرینگوک ایر۔ و مدام ہر وخت ایلو بندغ آتے ٹیلی گراف لائن انا رکھ اکن گرج انا رِد اٹ بھرتی کرسا کاہے۔
-5 اگہ وختس دا محسوس کننگے کہ حکومتی کاریم تیٹی کمی بیشی مننگ ءِ تو برٹش حکومت مسٹمیکو فریق اسے نا حیثیت اٹ تینا سیاسی باسک آتے راہی کیک و اگہ مالیاتی ویل اس مرے تو برٹش حکومت جام آف لسبیلہ ءِ اونا مالیات آتیان محروم کیک۔
-6 ہرا سال انا مالیاتی فنڈکہ جام ءِ رسینگاکہ ہمو زر آک اودے ہمو وخت رسینگاکہ ہرا وکت کہ او ٹیلی گراف لائن ءِ پورو کرور، و دانا مون اٹ اوفتے پورا ایوَز و مالیتی زرّ دو برو ءِ۔
-7 قلات نا سیاسی ایجنٹ اسہ مزدور اسے نا خلاف ہم ہچ ءُ غاو اس بنپرو ءِ اوفتا ہیت ءِ بس مجسٹریٹ و کمانڈنٹ آفیسر بنو ءِ ہراکہ کراچی ٹی تولک۔
-8 اگہ کس معاہدہ غان نمن مس یا معاہدہ ءِ توننگ نا کوشست کرے تو دا معاہدہ ہمو وخت تو ننگو ءِ و اوفتا خلاف سخت کاروائی کننگک۔
دا معاہدہ ہمو پڑک تا نیامٹ کننگا ہرافتا ہیت زی انا سِتر آتیٹی کننگانے دافتا منظوری ءِ بمبئی نا حکومت تینٹ تسوسس دانا منظوری ءِ گورنر جنرل ااف انڈین کونسل 19اگست 1862ء اٹ تسوسس۔
فقیر محمد بزنجو و میجر گولڈ سمتھ نا نیامٹ 29جنوری 1862ء نا معاہدہ:
فقیر محمد بزنجو ءِ خان قلات نا پرمان نا رِد اٹ گولڈ سمتھ ہراکہ اسسٹنٹ کمنشنر آف سندھ ئسکہ اونا مدت و کمک اٹ کل معاہدہ ءِ سرجمی ات پاننگاسس۔ دا معاہدہ ہم ٹیلی گراف لائن رکھ اکن کننگاسس و دا معاہدہ برٹش حکومت نا ایجنٹ رئیس رحمت اللہ نا مون آ کننگاسس کہ او بجلی نا ٹیلی گراف لائن ءِ مکران نا کرک اسکان چکے دے و دانا رکھ اکن تینا لائخ آ ورنا و نرزور انگا کمانڈر آتے تعینات کے ہرا بندغ آک کہ گوادر بندرگاہ نا رکھ ءِ کننگ ئسر، گرج انا وخت آپین بندغ ہندافتتون اوار کننگ کیرے۔
دا کاریم تا مون اٹ اوفتے پولیٹیکل ایجنٹ خان قلات و برٹش حکومت نا پارہ غان سال انا مالیت تننگک داڑان بیدس او فوجی مدت، کمک و واک ءِ ہر وخت ہلنگ کیک۔دا کل ءِ خرین انگا ہیت آک دا خاطر آن کننگ انگ ءُ تاکہ ٹیلی گراف لائن ءِ کس نسخان تف دا کل ہیت آتا چاغی نا نائب زموار مرو ءِ و اودا معاہدہ ءِ گچین ءُ وڑ اسیٹی ہندا علاقہ غاتا حکمران آتے پہہ کرو ءِ، ہراکہ علاقہ غان کہ دا لائن گدرینگک۔ دا معاہدہ میجر گولڈ سمتھ و رئیس رحمت نا مون آ و اوفتا اواری ٹی 24جنوری 1862ء اٹ اوفتا دستخط اٹ و اوفتا مہر آتون کننگاسس۔
یاتی:
فقیر محمد بزنجو نا جاگہ غا رئیس رحمت اللہ دستخط کریسس و لوز گوادر بندگاہ نا مطلب پورہ علاقہ یعنی ہراتسکان کہ اونا سیمک تالان ءُ،ئسکہ۔ و دا معاہدہ ءِ انڈین گورنر 19اگست 1862ء اٹ منظور کریسس۔
دا معاہدہ ءِ خان قلات 1279ء ہجری ٹی یعی 21اگست 1862ء اٹ منظور کریسس۔ ہمو وخت خان قلات خان خدائیداد خان ئسکہ۔ او اسہ افسر اس برٹش حکومت کن شہباز خان ءِ بلوچستان حکومت ن اپارہ غان پن کریسس اونا کاریم دا ئس کہ او برٹش حکومت ءِ کل ءِ سیم آتا حالیت آن معلومدار کیک ہراکہ علاقہ غاک کہ برٹش حکومت تون ئسر۔
اوکل سیم تے اسٹ اسٹ آ ہُراسس داڑے اسہ علاقہ غان چانڑدہ علاقہ اسکان دا وَڑ میر نصیر خان نا منظور کروک ئس۔ شیف دا علاقہ غاتا سرجم تننگانے ہراکہ کنا ایلم و برٹش حکومت و انڈین حکومت نا دو آ جوڑ مسنو۔
-1 کوہ ساپلی، -2 رنگو، -3مورگو، -4کوکزو ، -5 آہوہ، -6کابر گولو، -7منگورا، -8 جالک، -9 تنک، -10 ھارا، -11کچھرک، -12گوہ کولان، -13 شلکو، -14ڈنگ چنگو، -15 لونڈی، -16 گوری۔
دا معاہدہ 1863ء اٹ خان خدائیداد خان و برٹش حکومت نا نیام اٹ ٹیلی گراف لائن ءِ مکران اسکان ودفنگ نا بابت مسوسس، ہراٹی کہ دے ٹکی بشخءِ جا آف لسبیلہ نا ماتحت مریک و سویلی علاقہ غاک گوادر نا حکمران تا دوٹی مرور۔
(برجاء۔۔۔۔۔۔)
