تاریخ نا پنہ غاک – ارٹمیکو بشخ
بلوچستان و آل انڈیا بلوچ کانفرنس
نوشت: محبوب شاہ
بلوچستان و آل انڈیا بلوچ کانفرنس
31مئی1933
دی بلوچستان پوسٹ کالم براہوئی
درستی راستی:
بلوچستان ءِ برٹش حکومت تیوہ غان زیات پسماندہ تخاسس بلکن جہاندی دے ٹِک پین ہچ ءُ اہمیت اس الو، دا علاقہ خالی ہندوستان کن نہادی جوڑ مس ولے بلوچستان نا ساخت زمینی حیثیت سیاسی پس منظر وکل آن زیات دانا قبائلی تعلقداری و قدر آک تینا مٹ تینٹ ئسُر، داتالان آعلاقہ ٹی بے کچ باسن ءُ میدان ویخ ءُ مَش، گٹ و تلار، بے مٹ ءُ باغ وباغچہ، بُٹ آتا وڑ اٹ ریک وریکستان آک زیب وزینت اٹ بے مثال ءُ. داڑان بیدس دا علاقہ ٹی تیز وہوک آ جوک دافتے پین زیبا کیرہ۔
دانا جغرافیائی حالیت دادے سیاسی وڑ اٹ اسہ بھلو اہمیت اس ایتک، داسہ دا بننگ اُن کہ برٹش حکومت فارسی حکومت و اوغان حکومت تون اوار بولان پاس ءِ تینا نظر اٹ تخانو۔ داڑان زیات دافک داسہ بلوچستان ناسیاسی تاریخ ءِ لتاڑنگ نا بارواٹ سوچنگ ءُ. او بلوچستان نا تیوہ غا قبائلی شخصیت وقدر آتا بارواٹ بے وڑ ءُ ہیت کننگ ءُ. بلوچستان نا تیوہ غا علاقہ غاتیٹی بلوچی، براہوئی و پشتو ہیت کروک آک داوڑ اسہ ایلوڑتون اوڑدہ مسنو کہ دافتے اسہ ایلو آن جتا کننگ اسل بھاز مشکل ءِ، دافتیٹی نی امر ءُُ بندغ اسے گچین کر تو سما تمک کہ او اسہ وڑ ئسے نا وڑاٹ کل ضلع غاتیٹی سیاسی اقتداریت اٹ اوار مروءِ، اگہ نن اسہ انگریز ئسے آن ارّفن تو سما مریک کہ او بلوچستان نا سیاست اٹ خالی تینا بولی ءِ اہمیت ایتک، او ایلو بولی تے شیف خلیک و اگہ نن ریاست قلات نا اسہ اقتداری ءُ شخصیت ئسے نا حکمرانی ءِ اُرن تو اونا قابل احترام جوزہ غاک بلوچستان نا تیوی آ علاقہ غاتیکن اسہ وڑ مرور، ہندا فرخ ننے و تیوی آ بلوچستان ءِ برٹش حکومت آن جتا کیک، اگہ دا فرخ ءِ ختم کننگے گڑا بلوچستان اٹ خالی تھانڑوشاہی سلو ءِ.
1۔”نیابت“
دا برٹش حکومت نا ضلع اس ئسکہ، داسہ ارے یا اف. دا علاقہ ءِ قبائلی سازش ئسے نا کمک اٹ جوڑ کننگا، دا اسہ انگریزی ءُ ایجنسی اس ئسکہ. داوڑ بھلو بھلو علاقہ بلوچستان اٹ برٹش حکومت تینا است خواہی وتینا فائدہ غاتے پورہ کننگ کِن بلوچستان نا گوٗر و بیوار اٹ جوڑ کریسس. دا گڑا دا ہیت آتا شاہدی ءِ کہ بلوچستان نا مخلوق تینا ڈغار تینا گلزمین آ بدر آتیانبار زند گدریفنگ ءِ و دا اسہ بھاز بھلو ویل ئسے کہ بلوچستان نا چندی علاقہ غاتے اسہ ایلو نا سیاسی جہد آتا سما تمپک،انتئے کہ اوفتے اسہ بشخ ئسے نا سما ارے تو ایلو بشخ ئنا سما اَف.
2۔ ہندا سوب ءِ کہ بلوچستان نا تہٹی چندی ریاست آک دو بریرہ کہ دافتے اوارکننگ نا بھاز گرج ارے. یخین اٹ اسہ خوانندہ و باشعور ءُ بندغ اس دا ہیت ءِ جوان سرپند مریک کہ بلوچستان نا کل چنکا بھلا نیابت آتے یکجا کننگ نا اخس گرج ارے.
3۔ داڑے دا پاننگ ہم الّمی ءِ کہ ہرا کانود ءِ ننا کمیٹی جیکب آباد اٹ 29 دسمبر 1932ء اٹ پیش کریسس، ہراٹی کہ تیوہ غاتے صوبہ غاتیٹی گورنر راج ئنا نظام ءِ اسُل بدل کننگ نا ہیت آک مسوسُر، ننے دا لائحہ عمل آ کاریم کروئی تمک انتئے کہ بیدس داڑان نن تینا مزل آ وخت اس ہم سرمننگ کپرون. و دا ریفرنڈم ءِ انڈین ریفارم کمیٹی کننگ کیک، ہراکہ مست آن بلوچستان اٹ ساڑی ءِ. ہندوستان دا بارواٹ مست آن بھاز مونی ءِ ولے بلوچستان ءِ داسہ ہم بھاز پد بٹنگ انگ ءِ ولے داجار بریبری نا بنداؤ آ اختیار آتے بشخ وپانٹ کننگک، و ہرا وخت انڈین کانود نا یل مون آن بریک توہمو شاہی عہدہ نا مالک مرو ءِ.
4۔ داڑے اسہ پین گڑاس ہم مون آ تخنگ الّمی ءِ کہ دا تیوی آ ریفرنڈم اٹ کس اس ہم مالی کٹیا نا معاملہ ءِ مونا اتّنے، ہنداخاطر آن دافتے مون آ اتنگ الّمی ءِ. بلوچستان نا حکومت ءِ داسی آن تینا لائحہ عمل ءِ ہروئی تمک، اگہ حکومت تینا کوٹہ ٹی دا حساب ءِ شاتو تو اوفتے تینا نہادی آ گڑا تیان شاہی جرگہ ناخڑچ آتے بنجائی حکومت وایلو لس گرج آتیا خرچ کروئی تمک.
5۔ داوڑانا یاداشتی تعریف نامسخت آک دادو کہ ہرا رَد انگا تصور آک بلوچستان نا بارواٹ دا حکومت یا کمیٹی نا مِلی اٹ اریر تو او سر مننگ کیرہ، دنکہ غیر جینیاتی آ بندغ آک ہراکہ دا صوبہ ٹی اوار مسنو.
6۔ ہندا خاطر آن ننے تینا سلاہ تے کمیٹی نا مون آ تخنگ الّمی ءِ، پکار دادے کہ ننے ہمو کمبوتی تے ہم مون آ ہتوئی تمک ہراکہ داسہ نا نظام اٹ اریر، ہراکہ برٹش بلوچستان حکومت آن تعلقدارءُ.
7۔ ساڑی حکومت نا بارواٹ گڑاس ویل مون آ تخسا ہندا تیوی غا معاملہ غاتے سرپند مننگ کینہ ہراٹی دا ویل آک اوارءُ.
سیاسی افسر آتے زیات داک تننگ:
سیاسی افسر آتے تینا ضلع غاتا کماش آک ءُ، اوفک سیاسی ایجنٹ مریر یا ڈپٹی کمشنر ڈسٹرک مجسریٹ مریر یا لیویز و پولیس نا کماش اوفتے سیاسی داک دو بس تو اوفک تینے پین زیات وتواجہ کیرہ، اوفک تینے بادشاہ و ایلو کل ءِ تینا غلام تکرہ، دا تیوہ غا بندغ آتیٹی داخامیت آک دو بریرہ.
بلوچستان اٹی نامی کانود:
دانامی کانود خالی بھلا بندغ آتیٹی خاص کر سڑدار آتا جیب آتیٹی دو بریک ننے یا جدید کانود نا رِد اٹ دا کانود قبائلی علاقہ غاتیٹی نافذ مفک خالی مظلوم آبندغ آتیکن ءِ.
جرگہ ناحال حوال بننگ:
جرگہ ٹی ہروڑانا حال حوال بننگ مریک، بے شک چنکا چنکا ڈوہک مریر، جرگہ نا پارہ غان حال حوال بننگ و گواہ و شاہد ہمودے آ اتنگرہ ہرا وخت کہ اوفتا تاریخ تخنگک ولے داڑے نئے شاہد آتے تربیت تننگک نئے شاہد آتا رکھ ئنا انتظام ءِ گچین کننگک. ایلو پارہ غان جرگہ ٹی خاص کر سیاسی پارٹی تا کارندہ غاتے بٹنگپسہ.
شاہی جرگہ:
شاہی جرگہ ٹی خالی اِرا کاریم ہلنگک اسہ فیصلہ غان مُست ہیت وگپ و اوڑان پد فیصلہ ءِ بنفنگ ولے ڈوہدار آتیکن راہشون کس اف و نئے تینکن داوڑ ئنا بست و بند کننگک.
جرگئی واک و مالی افسر:
داوڑ آن انڈیا نا نسبت بلوچستان نا قبائلی علاقہ غاتیٹی زیات نسخان نا سوب جوڑ مریک.
پولیس ناکاریم نا گڑا:
بلوچستان اٹ انڈین سیلانی تے سختی ٹی توننگے، بیرہ ہمو سیلانی تے ہراکہ بے ارّفنگ آن بریرہ دافتے سختی ٹی توننگے.
میڈیا ٹی تران کننگ آ رکھ:
میڈیا غا سیاسی، راجی و مذہبی ہیت کننگ آ پورو رکھ خلنگے، ہندا وڑ ہمو تیوہ غا دستاویز آک ہرافتیٹی سیاسی تنقید یا ہرافتیان کہ سیاسی خبر آک تالان مننگ نا گمان مرے اوفتے اسُل ختم کننگے.
تعلیم:
الس نا بنداوی گرج آتیان اسہ ویل اس تعلیم ءِ ہراکہ مخلوق ءِ دو بفننگ ءِ، داڑان بیدس راج اٹی اخلاقی و مذہبی تعلیم آتیا ہم رکھ خلنگانے، دانا اِرا سوب مننگ کیرہ، اسٹ داکہ بلوچستان اٹ خوانندہ بندغ آتے مون آ بننگ آن توننگ ءُ، ایلو پروپیگنڈہ کیرہ کہ بلوچستان اٹ تعلیم نا کمبوتیک زیات ءُ. دا مایوس کروک آ حالیت آک قوم ئنا ایلو بندغ آتے ہم تعلیم آن مُر دننگ نا سوب جوڑ مریرہ.
کشت کشار و پوریا:
کشت کشار نا عمل اٹ وڑ و ڈول آتا ہچ ءُ سائنسی ءُ حالیت اس دوبفک، میوہ وسوزی تا مارکیٹ آک سرمفننگ، میوہ غاتا آسراتی تا کمبوتیک حکومت نا زرکار آتا جان و مال ئنا رکھ ئنا مفننگ، ہندا سوب آن داڑے واپاری کاریم مفننگ ءِ.
نوکری:
مُچ آ بلوچستان اٹ نوکری نا نظام جوان اف بلکن ہر بشخ اٹی وڈی تننگ انگ ءِ، و وڈی ہلنگ انگ ءِ.
پیہن آ کاغد و بلوچستان:
بلوچستان نابارواٹ کل ءِ ہیت آک پیہن آ کاغد آتیا نوشتہ مننگ ءُ ہراکہ ہچ وڑ اٹ مننگ نا قابل افس. بلوچستان نابندغ آک اصل اٹ گورنر جنرل ناماتحت کاریم کننگ خواپسہ و ہراکہ بلوچستان نا نمائندہ غاک ءُ او بلوچستان ناسیاسی پس منظر ءِ اسہ گچین ءُ وڑ اسیٹ درشان کپسہ.
اسہ وڑ ئنا ویل آک:
ہراتسکاکہ بلوچستان نا ویل آتا تعلقداری ءِ تو اوفتے انڈیا نا ایلو صوبہ غاتتون اوڑدہ کننگ بے انصافی ءِ ولے افسوس کہ داڑے ہندن مننگ ءِ بلوچستان نا بندغ آک ہراکہ پنجاب تون ہچ وڑاٹ اوڑدہ مننگ کپسہ ہندا خاطرآن اوفتا ویل آتے اوتیان جتا کننگے انتئے کہ سندھ شمالی وزیر ستان نا صوبہ غاتیٹی داخہ وسعت و طاغت اف کہ اوفک بلوچستان نا ویل آتے اسہ خن اٹ ہُرو.
سلاہ سوج آک:
1۔ شاہی جرگہ نا اول سر ٹہیفنگ:
شاہی جرگہ بلوچستان نا آئین ساز جماعت نا پورو واک و اختیاراٹ مرے، اوفتیٹی گچین کاری برٹش حکومت ءِ کروئی تمک، ہراکہ قلات، لسبیلہ وخاران آن مریک. داکانود مچ آبلوچستان نا پورو سیوت آن جوڑ مریک، داجماعت تون اوفتا خواست آتے واوفتا ناراضگی ءِ پاش کننگ نا واک الّمی ءِ. دستور ساز جماعت 75 باسک منظور کریسر ہرافتا سرجم آک داوڑ اٹی ءُ:
گچین کروک آ باسک آک___19
پن کروک___21
سرکاری عہدیدار___6
مری بگٹی قبائلی علاقہ تیان_ 2
ریاست لسبیلہ غان___2
ریاست قلات بشمول خاران___23
قلات_ 1
کل کچ___75
دافتا وخت ایسر مننگ اسکان داگچین کروک آباسک آتے دو کچ کاریم کروئی ءِ و دافتے دے ئنا 10روپئی الاؤنس ایتوئی تمک ہرا شاہی جرگہ نا مُد مسہ سال ءِ. و دافتا کل خڑچ ءِ برٹش سرکار بلوچستان وہمو جاگہ نا قبائلی آ بندغ آک ایتسہ کیرہ و دافک تین پہ تین نا نیام اٹ پاش انگا بجٹ نا اسہ بشخ اس تینٹ جتا کننگ کیرہ، اوفتے دا بشخ ئنا بارواٹ حال حوال کننگ نا واک ہم مریک.
2۔ حق آتا خواجہ مننگ:
ہرافتے داشڑت منظور ءِ اوفتے داحق مرو ءِ کہ تینا وونٹ ءِ ایتر وتینا حق ءِ تین کن کاریم اٹ اتیر.
3۔ انتظامی:
ریاست تینا بادشاہ نا ماتحت مریک، برٹش سرکار بلوچستان اٹ اسہ چیف کمشنر ومسہ کونسل باسک آتا ماتحت کاریم کیک، اسہ سلاہکار اس و اِرا وزیر مریرہ ہراکہ قلمرو نا وزارت آک ءُُ، دافتے تین تون اوار کرسا کاریم کیرہ، و ہراکہ وزیر مریرہ اوفک دافتا نوشت آتے الس اسکان سرکیرہ، وزیر تا اختیار اٹ داکاریمک مرور:
1۔ ڈغار ناکٹیا، 2۔ کشت و کشار، 3 جنگلات، 4 آبپاشی، 5۔کان، 6۔ خراج دائے ہلنگ.
وزیر تاگچین کاری و پِن کننگ نا عمل ءِ شاہی جرگہ و برٹش حکومت بلوچستان کیرہ و دا فیصلہ کننگ جرگہ نا زمواری مرو ءِ کہ او وزیر تے سال ئنا 2000 روپئی ایتے.
4۔ بلوچستان و بنجا:
بلوچستان ءِ بنجائی بشخ تروئی تمک، دنکہ انڈیا نا بنجاٹی اوفتا کماشی ءِ اِرا بندغ کیرہ ہرافتیٹی اسٹ ریاستی وباسک اس ایلو اسمبلی آن مروءِ.
5۔ عدالت:
فوجی ڈوہ و ایلو ہنداوڑ ئنا تھانڑو شاہی ءِ برخاست کننگے و اسہ پوسکن ءُ وڑ ئسے نا حکومت اس ٹہیفنگے و ہراڑے سزا و جزا شریعت و پوسکن آ دور ئنا انصاف اسہ وڑ تننگے، و داکانود ءِ مچ آ بلوچستان اٹ لاگو کننگے، داٹی کل ءِ ویل آتے زبانی آن بیدس نوشت اٹ اتنگے، ہندی وضلعی جرگہ نا باسک آتا پن کننگ سادہ ءُ وڑ اسیٹی کننگے ولے شاہی جرگہ نا ہچ ءُ بندغ اس دافتیٹی اوار کننگپ، ویل آک اوفتا راجی اصول آتا رِد اٹ پورو کننگر.
6۔ پولیس:
دا ادارہ پولیس نا چیف کمشنر نا ماتحت کاریم کیک ہراکہ تینا کاریم ءِ انسپکٹر جنرل نا حیثیت اٹ کیک و شاہی جرگہ ءِ دا محکمہ غا تنقید کننگ نا حق مرو ءِ.
7۔ ہندی وجندی حکومت:
کوئٹہ میونسپل نا پن کروک آ بندغ آک مرور ہراکہ خلق آک 7 میل ئنا ہد و اویل اٹ اریر ہموفتا نیام آن پن کننگ مرو ءِ، ہموکل ورناتے حق ارے کہ اوفک تینا وونٹ ءِ ہرکس ءِ تننگ خوارہ ایتر، چنکا چنکا خلق آتے سبی و لورالائی ٹی اوار کننگے، بازاری آ بجٹ ءِ بدل کرسا ضلعی ءُ بورڈ اس جوڑ کننگے ولے دا بورڈ ئنا کماشی ءِ سرکار آخا بلکن اُلس کے.
8۔ شرہ نا کٹیا:
دا یاداشتی سلاہ سوج آک ہنداڑے ایسر مریرہ ولے گڈ سر اٹ گڑاس ہیت کننگ خواوہ کہ بلوچستان اٹ اسہ سوجی پٹ وپول کمیٹی اس جوڑ کننگے اگہ داڑے اسہ بدلی سے ناگرج مرے و ہندا بلوی تیٹی اسہ ہندن ءُ ہیت اس مون آبرے ہراکہ کمیٹی ءِ خوش بف تو کمیٹی تینا شونق اٹ اونا برخلاف کاروائی کننگ کیک. گڑاس ایلو وڑ ئنا اہمیت تخوک آویل آتیا ہیت و گپ مننگ المی ءِ ہرافتا تعلقداری بلوچستان تون ءِ، ہراکہ نناخیال اٹ اسہ کمیٹی سے ٹی ہم ڈسکس متنو، ہراکہ انسانیت ناگرج آک ءُ.
ہراخواست آک کہ بلوچستان اٹ بدلی تیان جتا ءُ، داٹی کم بجٹ و آبادی نا ودنگ، دافتے بلوچستان اٹ داخہ ہم اہمیت تننگتنے، ہرا دانا حق ئس. دا خواست آک مست ہم کننگاسُر، صوبہ نا اختیارآک چیف کمشنر نا دوٹی مریر، گورنر تون مفس. دانا مون اٹ شاہی جرگہ ءِ تینا متکن آ اقتداریت نا حیثیت تننگے، آبادی نا چٹ ہلنگ اسہ پین بھلو ویل ئسے ہرانا بارواٹ ننا ٹولی اس بھاز زو معاملہ غاتیا اسہ سرجم ءُ ہیت و گپ اس کننگ کن مچی اس اڈ ایتک، ویل آتا اہمیت ءِ سرپند مننگ کن اخس زو مریک دافتیا عمل کننگے.
(برجاء)
