اسہ جنگی حکمت عملی اس ٹہیفنگ آن مُست ننا اولیکو زمہ واری و خُلیس تینا سنگت، سیال، ہمسایہ غاتا و تینا قوم نا رَکنگ مرے، انتئے کہ اندا ننا بندغاکو، ہرافتا نیامٹ مریسہ نن دُژمن تون مُون ایتنہ. ننے آن چَپ دُژمن تو داڑے پین تا نیامٹ جنگ کننگ ءِ. ہراڑے او مخلوق ءِ غیر مہذب و بہوش سرپند مریک. ہرافتا زند ئنا بابت اودے ہچ پرواہ اَف و داڑان زیات دا کہ دُژمن تون ہر وڑ ئنا وسائل ساڑی ءُ، اوڑتون اسہ روایتی آرمی ئسے، نیم فوجی دستہ ارے، منظم ءُ پولیس اس ارے و حوال کاری کن ڈھکوک ادارہ و جاسوسی نا جال ارے.
ننا و کوزہ گیر برطانیہ نا نیامٹ تیوی آن بھلا فرخ دادے کہ “او دا سرزمین نا خواجہ اَف بلکن بیدس بَٹنگ آن بروکا کوزہ گیر ئسے، ہراڑتون داڑے ہڈ کننگ کن ہچو تاریخی و اخلاقی سَوب اس اَف.” داڑان بیدس تیوی آن بھلا فرخ دادے کہ آزاتی نا جہد کار آتا مونا دُژمن نا سپاہی تون ہچو اخلاقی خواست، خلقت نا دوستی تخنگ یا آزاتی اَف. کوزہ گیر برطانوی فوج نا تنخواک، کُن و خَور، سلاء و راشن تیوی آک برطانوی مخلوق نا ٹیکس آتیان بریک، ہرافتیان ٹیکس تو ہلنگک ولے دا جنگ آک اوفتا زَر آتیٹ اوفتا امنّا کننگ آن بیدس بناء کننگرہ. و نن تینا مخلوق آن بے پرواہ و بے پام مننگ کپنہ. ننا ہر اسہ باسک، پورہ حمایت مخلوق آن دوئی کیک و نن مخلوق آن بیدس دا جنگ ءِ کننگ کپنہ.
ننا ہر جہد کار تحریک نا بشخ تینا مرضی تون مریک. تینا قومی مسخت، سیاسی آزاتی و نظریہ، تینا مخلوق کن چاگڑدی و معاشی آزاتی و انصاف نا احساس ہمو اسٹ آ سَوب ءِ کہ اسہ بندغ اس ننا دا تحریک نا بشخ اس مریک. داڑان چَپ کوزہ گیر فوج نا اسہ سپاہی سیتون ہچو آزاتی اس مفک. اودے پاننگک کہ او ہراتم خاچہ، ہراتم بش مرے، ہراتم جنگ کے و تینا فارغ آ وخت اٹ انت کے.
اسہ جہد کار اس بیدس اسہ خاص زمہ واری سینا ایسری تننگ نا نیامٹ یا اسہ فوجی کاریم ئسے نا وخت آن بیدس، زیات وخت تینا مرضی نا خواجہ مریک. دا خاطر آن اونا کوپہ غاتیا دا آزاتی زمہ واری شاغک کہ تینا آزات منشی ءِ ہمیش جُوان کاریم اٹ ہتے و ہچبر ہم دُنو وڑ اس کپ ہرا ننے تینا مخلوق آن مُر کریسہ دُژمن نا کاریم ءِ کے.
دا وخت اسکان دا ہیت پاش مرے کہ ننا زمہ واری بیرہ دُژمن نا زیات آن زیات کارندہ غاتے خلنگ اَف، بلکن داڑان زیات بھلا ذمہ واری مخلوق نا تہہ اٹ زیات آن زیات دوستخواہ ودی کننگ ءِ، کہ او ننے انداخہ طاغت بشخر کہ نن دُژمن نا مُونا پین دئے سال جنگِ آزاتی ءِ سرسہبی تون برجاء تخنگ کین، ہرا گُڈ سر اٹ دُژمن نا بے سُہبی و اسہ آزات ریاست ئسے نا ہڈ تننگ آ ایسر مرے.
تحریک ہمیش ننا کاریم تیان و تعلیم و تربیت نا کمک تون روان و سلوک حمایت تون بیرفوک مرے و ہمیش دا کوشست برجاء مرے کہ سلوک حمایت ءِ روان آ حمایت اٹ دُنکہ جنگی گڑاتا ڈھکوکا، تحریک نا باقاعدہ باسک یا تحریکی اخبار و پمفلٹ آتا بشخ و بانٹ و ایلو تا دروشم اٹ مٹ کننگہ، کہ ننا و دُژمن نا نیامٹ اسہ سوگَو ءُ رَکوک ءُ چِشخ اس ساڑی مرے ہرا دُژمن نا ننے مخلوق آن جِتا و مُر کننگ نا پالیسی و حکمت عملی ءِ پرغنگ کے. نن خلقت نا حمایت نا اخس کہ رَکوکا چِشخ آتے تینا ایب کیب اٹ ہڈ تننگ کرون دوارہ دا دُژمن کن ہموخہ سخت مریک کہ ننے اسکان سر مننگ کے و دا ننے ٹی پین زیات لائخی ودی کیک کہ پین زیات رَوان مخلوق نا حمایت ودی کننگ کین.
دا خننگٹ بسونے کہ دا تیوی آ عسکری و سیاسی ہیل تِس و پَنت آتیان بیدس ہم اسہ پوسکنو باسک ئسے دا سرپند کننگ و معلومدار کننگ الّمی ءِ کہ جیل و بند، سر و سوج، معلومداری کشنگ اندنو گڑا ءُ ہرافتیتون اودے دے ئنا دے اس مُون پہ مُون مروئی تمک. اندا خاطر باسک آتے دا ہیل تننگ کہ دزگیر مننگ آن گُڈ اوفک امرو گڑا سیتون مُون پہ مُون مرور و سر و سوج تون امر مُون تننگ مریک.
سَر و سوج تون مُون تننگ:
۔۔۔۔۔۔۔۔
1. دزگیری:
زیات تر باسک آک فوجی آپریشن آتا وختا دزگیر مریرہ، دزگیری باسک آتیکن اسہ دَک اس مریک، ہرا فریشانی و مِلی آ زور شائنگ نا حالیت اسکان سر کیک. دزگیری آن گڈ ہر باسک اندا سرپند مریک کہ او بے سُہب مس، دا سرپند مننگ اوٹی مایوسی ودی کیک. دُژمن دزگیر آ باسک نا مایوسی نا دا سرپندی ءِ جُوان پہہ مریک، اندا خاطر دزگیری آن گڈ زوتس او باسک نا اندا نزوری آ جُلہو کیرہ و ٹُوک، شغان و کرینگ آتا زریعہ اٹ اودے پاریسہ کارہ کہ “نی اسہ چُنا ئسے ئُس، نی تینا بے لائخی نا سَوب آن دُن زو ہلنگاس، نی تو ارٹمیکو درجہ یا اوکان ہم کم گندہ تر جنگجو ئسے…”
دزگیر کننگ نا وختا، دُژمن بھاز سختی تون کاریم ہلیک، کہ اودے بناء آن خُلیفنگہ و اونا مزاحمت ءِ پرغنگہ. زیات تر دزگیر مروکا باسک ءِ بدو حالیت اسیٹ گِریسہ فوجی گاڑی تیٹ دِکّہ تریسہ سوار کننگک. زندان نا پارہ غا دریسہ کسر اٹ دزگیر آ باسک ءِ لَغت و مُشت کننگک، کرینگ تریسہ اودے بے شَرف کننگک. زندان اسکان سر مننگ آن گُڈ ہم اودے گِریسہ، لَغت و مُشت خلیسہ زندان اٹ بند کننگک.
دزگیری نا حالیت اٹ اسہ باسک اس انت کے:
۱. دزگیری نا حالیت اٹ تیوی آن الّمی آ ہیت ہرا اسہ باسک ئسے تینا مِلی ٹی شاغوئی ءِ کہ نی اسہ انقلابی لشکر ئسے نا باسک ئسے ئُس و دُژمن نا فوج نے ہلنگ ءِ، ننا بیرہ اسہ مسخت ئسے، نی حق ئٹی ئُس و دُژمن حق لُٹوک ئسے. نی تینا فرض ءِ ایسری تننگ اٹ ہلنگانس و دزگیر مننگ ہچو شرمندئی و بے شرفی اس اَف.
۲. نے تینا مِلی ٹی دا ہیت ءِ جُوان ہندی کروئی ءِ کہ نیتون انت وڑ مننگ ئٹی ءِ، دافتے ماہرین آک ٹہیفینو اندا خاطر آن کہ نے پرغنگ مرے و نا رہی آ انتس کہ تنظیمی راز اریر اوفتے کشنگ کیر.
۳. دُژمن نے بے دادی و ہیت آتیٹ بَچیفک. اگہ اسہ باسک اس دزگیری نا حالیت اٹ مایوسی ٹی مِین ہنانے گڑا او مالو آن پِننگ نا ہد و ئویل آتیا سر مسونے، ہرادے دُژمن سرپند مریسہ زوتس تینا حق اٹ کاریم ئٹی ہتیک. ہر باسک ءِ تینا مِلی ٹی دا ہیت ءِ تخوئی ءِ کہ او ہم دزگیر مننگ کیک و ہراتم او دزگیر مرے، اودے بد و سخت آ حالیت کن ذہنی وڑ اٹ تیار مروئی ءِ.
2. سَر و سوج:
دزگیری آن گڈ باسک ءِ اسہ مُرغنو وخت ئسے اسکان کوٹھڑی ٹی تنیا ہِلنگک، دا نیامٹ سر و سوج کروکاک و ایلو کارندہ غاک وار وار آ بریسہ اوڑا غُرغشرہ و کرینگ تریسہ کارہ. دا نیامٹ باسک آ بے دادی ہم کننگ مریک. اندا نیامٹ اونا اُورتا نشان آک ہم ہلنگرہ و اوڑان سوج آک کننگرہ. اونا پِن، اُرانا ڈَس، تعلیم، نوکری و ایلوفک، ہر معلومداری اوڑان سوج کننگک. داڑان گڈ دزگیر آ باسک ءِ اسیکہ وا بند کننگک و اندا نیامٹ سر و سوج کروکا کارندہ غاک اونا بابت تیوی آ معلومداری تے مُچ کیرہ، خاص وڑ اٹ اوفک ہندی آ پولیس آن اونا بابت تیوی آ معلومداری تے دوئی کیرہ. دا نیامٹ سر و سوج کروکا کارندہ غاتے سما تمک کہ دزگیر آ باسک ہرا نظریہ آتا خواجہ ءِ و اونا ہڷ و تس دیر دیر تون ءِ و اونا بابت اسہ فائل اس جوڑ کننگک. زیات تر سر و سوج کروک آتے اندازہ مریک کہ دزگیر آ باسک بیرہ تحریک نا دوستخواہ ئسے، سیاسی باسک یا سلاء بند جہد کار. اوڑان گڈ سر و سوج کروکاک کوٹھڑی ٹی پیہسہ دزگیر باسک آ ہر وڑ ئنا کاریم تا دُوبہ ءِ خلیرہ. اگہ اوفتون ہچو شاہدی اس مف گڑا اوفک بھاز آ تینا مُونا کاریم تا دُوبہ ءِ خلیرہ.
دا تینا مُونا دُوبہ غاتا خلنگ نا مسخت، باسک نا مِلی ٹی خُلیس و احساسِ گناہ ودی کننگ مریک. اگہ سر و سوج کروک آتون شاہدی یا سوگَو ءُ شَک اس ساڑی مرے، ہرانا زریعہ اٹ باسک ءِ کاریم ئسے تون اوار کننگ مریک، گڑا ترندی و بے دادی نا بناء زوت آن مریک. دا زور شائنگ ترند آ نفسیاتی و بدن نا بے دادی نا دروشم اٹ کننگک. دا نیامٹ اودے گندہ و سختی انگا بے دادی آن گدریفسہ باسک آ زور شاغنگک کہ او منّے، اودے دا اندن نشان تننگک کہ سر و سوج کروک آتے تیوی آ گڑاتا سما ءِ. اگہ اوفک بے دادی آن بیدس ہم ہچو منّوک ءُ بیان اس دوئی کننگ کتور، گڑا اوفک منہ ساعت کن دزگیر آ باسک ءِ یلہ کیرہ و دا تَڑی ءِ تریسہ کارہ کہ اوفک اسیکہ وا برور و پین گندہ و سخت ءُ بے دادی کریسہ اوڑان تیوی آ ہیت آتے کشیفور و تَڑی ایترہ کہ اوفک دا باسک آن زیات سوگَو آ بندغ آتیان تیوی آ ہیت آتے کشانو.
زیات تر وخت، دیخہ ساعت آن گڈ پین سر و سوج کروک کُوٹی ٹی پیہرہ، بھاز وخت، اوفتا دوٹی دا دزگیر مروکا باسک نا بابت اسہ فائل اس مریک. اوفک بھاز سنگتی نا ڈول اٹ مُونا بریرہ و ہمدڑدی کیرہ و پارہ کہ اوفک بے دادی کروکا سر و سوج کروک آتا اسل حق ئٹی افس، اوفک پارہ کہ مالو نا سر و سوج کروکاک اسل گنوک و نفسیاتی ءُ، اوفک یخین تریفنگ نا کوشست کیرہ کہ اوفک کوشست کننگو کہ ہمو “گنوک آ سر و سوج کروک آتے” بَننگ کن ہلیپس انتئے کہ اوفک بے دادی کریسہ کسیفنگ ہم کیرہ. اوفک ہر مننگ کروکا لَوز و وڑ آتے کیرہ کہ دزگیر مروکا باسک ءِ دا یخین تریفر، کہ او اونا ہمدڑد ءُ کہ او اوفتیا باور کننگ کے و او ہمدڑدی تون کوشست کیرہ کہ باسک ءِ منّیفنگہ.
اوفک وار وار آ دا ضمانت ءِ تننگ نا کوشست کیرہ کہ اگہ دزگیر آ باسک ‘منّے’ گڑا اوفک ہمو “گنوک آ” سر و سوج کروک آتے اونا کُوٹی ٹی پیہنگ کن ہلیپرور، انداڑتون اوفک دا تڑی ءِ ایترہ کہ اگہ اوفتے ہچو گڑاتے کننگ نا “مننگ” نا بیان رسینگتو گڑا دوارہ او دزگیر آ باسک نا ہچو کمک اس کننگ کپسہ و دوارہ بے دادی تون سر و سوج کروکاک واپس بریرہ و اونا ساہ ءِ ہم ہلنگ کیرہ. اگہ باسک “مننگ” آن نمّن مرے گڑا دوارہ او اندا نشان ایترہ کہ اوفتے بھاز مایوسی مس کہ اوفتیتون ہچو کمک اس متو. او مدانو چانپوڑ خلیسہ دزگیر آ باسک ءِ دا پارہ کہ او منتواری مرے کہ اودے مرک ئنا دُو آن بچفنگا و کمک نہ کریسہ دزگیر آ باسک بھاز نا شکری نشان تننگ ءِ.
داڑان گڈ سر و سوج کروکاک اسہ پوسکنو فائل اس ملیرہ و اودے دزگیر آ باسک نا مونا زی زی آن خواننگ ءِ بناء کیرہ. داٹی کیزی نا تدوکا وخت، کاریمک داڑاسکان کہ اونا رومانوی زند ئنا بابت ذاتی معلومداری تے اسکان خواننگ ءِ بناء کیرہ. دا معلومداری زیات تر اونا سنگت آتا، اسکول، روزگار نا ہند، خاہوت، زائیفہ یا مابت کروکا مسڑ سنگت آن دوئی کننگرہ یا گڑا لَس مخلوق نا ہند آتیان اونا بے پامی تیان کروکا ہیت آتیان ہلنگرہ ہرافتے ہر جاہ تولوک آ سرکاری حوالکار آک مُچ کیرہ. یا اونا بابت متکنا کیزی تیان ہلوکا معلومداریک ہم مننگ کیرہ. دا معلومداریک اندنو ڈول اسیٹ مونا ہتنگرہ کہ او دزگیر آ باسک ءِ خلیس اٹ شاغر، اودے اندن لگہ کہ اونا بابت او تیوی آ گڑاتے چارہ کہ اونا تینا سنگت و تنظیم آ باور کننگ پنّے. داڑان بیدس اگہ واہم دزگیر آ باسک منّپ گڑا دوارہ اوفک اودے تنیا ہلیسہ کارہ، ولے داڑان مُست اوفک تینا پِن ءِ دا کیزی ءِ پارہ و پارہ کہ داسہ ہمو گنوک و بھاز بے دادی تون سر و سوج کروکاک برور ولے اگہ اودے گڑاس پاروئی ءِ گڑا کیزی اونا پِن ءِ ہلیسہ اودے خوائفنگ کیک و نن نا ساہ ءِ دا گنوک آ سر و سوج کروک آتیان بچیفنگ کینہ.
دیخہ اُرے آن گڈ اسیکہ وا منہ سر و سوج کروک بریرہ و او دزگیر آ باسک آ بھاز بے دادی کیرہ. او زوت آن دزگیر آ باسک آ جلہو کیرہ و ترندو بے دادی کریسہ اودے پارہ کہ “مالو نا اُست ہشوک آ سر و سوج کروکاک باسک آ کروکا کاریم تا مننگ نا بیان ءِ ہلنگ کتور ولے اوفک الّمی اونا باہ ءِ ملیفور.” او پارہ کہ ہرا کیزی داڑے منیتو، اودے خلنگانے.
داکان مونی بے دادی مُسہ ڈول اٹ مسخت اکن کاریم ئٹی ہتنگو:
اولیکو: بدن نا بے دادی:
بدن نا بے دادی لغت، مُشت، لَٹ تننگ، بدن نا بشخ آتے پرغنگ، ہُشنگ و پین اندنو دروشم اٹ کننگک.
ارٹمیکو: نفسیاتی بے دادی:
نفسیاتی بے دادی خاہوت، سنگت آتے و اونا ذات ءِ خلنگ نا تڑی، اودے کسیفنگ یا اونا خٹ آتا نیام نا نازرک آ بشخ ءِ کاٹ و اندن انگا تڑی تا دروشم اٹ کننگک.
مسٹمیکو: بے شرفی:
کیزی نا عزتِ نفس ءِ شیف خلنگ کن اودے لُوچ کریسہ ٹنگنگک، دا نیامٹ اودے گندہ ءُ ہیت پاننگک و کرینگ تننگک. دا حالیت اٹ اوڑان سر و سوج مریک، ہرا گھنٹہ آتے اسکان برجاء مریک. مننگ کیک دا نیامٹ کیزی نا اسہ سنگت ئسے نا دروغ نا منّوکا بیان ءِ مونا ہتنگک کہ او پنّے.
دا مُسہ ڈول نا بے دادیک بھاز آ دے تے اسکان برجاء مریرہ، دا نیامٹ کیزی ءِ خاچنگ کن بھاز کم ہلنگک، اگہ پَکار مس گڑا اسل خاچنگ کن ہلنگپک انتئے کہ تُغ نا کمبوتی نا سَوب آن کیزی بے پام مریک.
سر و سوج نا بھاز آ جتا آ وڑ و ڈول آک ہم مریرہ، دا گڑا دا ہیت آ اوننگک کہ دُژمن تون شاہدی و معلومداری اخس ارے. دا ہیت پاش ءِ کہ اگہ اسہ باسک اس اسہ کاروائی سینا وختا، یا سلاء و بمب آتون ہلنگک گڑا اودے مالو آن گناہگار گوندنگک. دنو حالیت اسیٹی ہچو منّوکو بیان ئسے نا پَکار مفک، دن انگا حالیت اٹ باسک آ زیات بے دادی معلومداری دوئی کننگ آن زیات اودے سزا تننگ کن مریک.
ہراتم سر و سوج کروک آتے ہر وڑ ڈول ءِ کاریم اٹ ہتنگ آن گڈ ہم منّوکا بیان دوئی مفک، گڑا دوارہ اوفک باسک ءِ بلیک میلنگ نا چَم اٹ پرغنگ نا بناء ءِ کیرہ. دا بلیک میلنگ تڑی نا دروشم اٹ مننگ کیک، او خُلیفنگ مریک کہ اونا بابت اندنو کسہ تالان کننگو ہراڑان اونا پِن بد مرو، دنکہ اودے پاننگک کہ نا تنظیم ءِ نادرست ءُ وڑ اسیٹ دا باور کریفنگک کہ نی ننکن کاریم کیسہ و بھاز آ سال آتیان ننا بندغ ئسوسہ. داڑان گڈ زَر ئتا جوفہ تننگ مریک. دزگیر آ باسک ءِ زَر تننگ نا سوغند ارفنگک. اودے پاننگک کہ اگہ او کمک کے گڑا اودے زَر، پاسپورٹ و رَکوک ءُ کسر تننگو دوارہ او ہراڑے است خوائک تینا دوست بروکو مُلک ئسے آ ہنیسہ تینا زند ءِ گدریفنگ کیک.
(برجاء ءِ…….)
…………………
[“یاتی: دا کتاب نا اُردہ بولی ٹی “نودبندگ بلوچ” مَٹ کرینے ہموکان براہوئی بولی ٹی مَٹ کننگانے.”]
