گِرین بُک
رجانک: میار بلوچ
اولی بہر
پجار :-
گِرین بُک آئریش ریپبلکن آرمی ءِ نیمگءَ چاپ کتگیں ھیل کنگ ءُ پجاروکی کنینگ ءِ کتابچہ اِنت ، کہ پہ نوکیں باسکانی ھاترا اڈ دیگ بیتگ۔ اشیءِ تہا قوضہ گیر ایں برطانوئی فوج ءِ سرا باج برگءِ ھاترا جنگی مقصد، حکمت عملی ءُ مقصد ھوار انت۔ اے دربرگی کتابءَ ۱۹۵۰ ءَ چہ آئی آر اے ءِ نوکیں باسکانی ھیلکاری ءِ ھاترا ءُ گل ءِ گوما پجاروکی ءِ ھاترا یک پجاروکی دپتری ءِ کرد ءِ پیلو کُتگ۔ اے ھیل کاری کتابچہ چیروکائی چاپ ءُ بہر کنگ بیتگ۔ اے نزانتگیں جاہاں چاپ بیتگ ءُ باسکانی تہا بہر کنگ بیتگ انت۔ رازداری ءِ سَوبءَ اے کتاب ءِ تہنا دو ایڈیشن لس مہلوکءِ دیم ءَاتکگ انت۔ اولی رندا اشی ءِ چاپ 1956 ءَ بیتگ ءُ دومی رندا 1977 ءَ۔ 2005 ءَ آئی آر اے ءِ جنگ بندیءَ پد اے ھبرءِ ھچ گمان نیست کہ پدا چاپ کنگ بیتگ۔ پدا ہم اے ھبرءِ ھال است آئی آر اے ءِ لہتیں باگی گل آں اشیءَ پدا چاپ کنگ ءِ جہد کُتگ ۔ “گرین بک” یک زندگیں دساتویز اِنت کہ وھد ءُ جاوارانی ھواری ءَ مٹ بیتگ ءُ اشی ءِ تہا گیشی آرگ بیتگ۔
اے کتاب نہ تہنا آئریش ریپبلکن آرمی ءِ باسکانی ھاترا یک جوانیں ھیلکاری کتابءِ بیتگ، بلکیں دگنیاءِ ھمک راج کہ کجام ہم زوراکیں قوضہ گیر ءِ ھلاپ مزاحمت کنگءَ اِنت ، چہ اے ھیلکاری کتابچہ ءَ بازیں چیز دربرت کن انت۔ اے کتابءِ تہا ھاصیں وڑا رازداری، مقصدءِ بابت تچک بیگ ءِ لوٹ ، راستیں دشمنءِ پجار، شہری گوریلہ حکمت عملی، دزگیر ءُ لٹءُ کُٹ بیگ ءِ دروشم ءَ ردعمل وڑیں ھاصیں سرھالانی سرا گپ کنگ بیتگ۔
اے کتابچہ ءَ گُشتگیں بازیں ھبر ءُ ھیلکاری مواد بلوچ راجی جُنز ءِ جاورانی تہا راست گِندگ بنت۔ ھنچوش کہ زارداری ءِ نہ بیگ ءَ بلوچ سیاسی باسک دژمن ءِ آسانیں نشانہ جوڑ کتگ انت ءُ ھمے وڑا منزل ءُ مقصد ءِ بابتءَ تچک نہ بیگ ءُ جُنز ءِ باروا رومانوی ءُ مہم جوئیانہ ھیالات ودی کنگءِ سببءَ دلپروشی چہ جُنزا دزکشی ءُ تپنگ دور دیگ وڑیں دود ودی بیتگ انت، پیش دار انت کہ اے انچیں نادراہی انت کہ کم ءُ گیش ہمک جُنزانی تہا گندگ بیتگ انت بلئے لہتیں نا اشانی دارگءِ ہم راھ کشیتگ۔ ھمے سبب ءَ آئریش ریپبلکن آرمی ءِ اے ھیلکاری کتاب “گرین بُک” ءَ ابید چہ جستءَ رجانک ءُ چاپ کنگءِ جہد کنگءَ آں۔
دپ بندی:-
چہ درستاں ھاصیں شئے پھازگ انت، اشی ءِ بزانت توئے۔ کدی ھم لس جاہانی سرا ظاہریءَ ھبر مہ کن۔ کدی ھم وتی کہول ، وتی سنگتانی، وتی مہر کنوکیں جِنَک ءَ ءُ کار ءُ روزگار ءِ وھدا ہمراہانی دیمءَ اے پیش مدار کہ تئی سیادی گوں آئریش ریپبلکن آرمی ءَ اِنت۔ کدی ہم پوجی جیڑہ ھانی سرا کُجا ہم وتی ھیالاں درشان مہ کن ۔ ارزانیں لوظانی تہا سرپد بئیت گڑا، ھچ کسہ ھچ ھم ھال مہ دئے۔
کدی ھم لس روانکانی تہا، کجام وڑیں ھم زھرشانیانی تہا ھوار مہ بئے کدی ھم لس جاہانی سرا آئریش ریپبلکن آرمی ءِ دگہ باسکانی گوما ھوار مہ بئیت۔ دگہ زانتگیں ءُ پجا آرتگیں ریپبلکن باسکانی لوگا ہر وھد ءَ مہ رَو ۔ تئی اولی پرض چیر بوگ اِنت، نہ تہنا دژمن ءِ پوجءَ چہ بلکں چہ لس مہلوکءَ ھم۔
یک دگہ ھاصیں ھبر ایں کہ دُراھیں باسکاں اشیءِ ھیال کنگی انت ءُ شریءِ سرا پوہ بیگ ئی اِنت کہ شراب ورگ چونیں نقصان دیوک ایں شئے انت ، ھاسیں وڑا وتی کچءَ گیش شراب ورگ ءُ وتی سُدءَ ڈن بوگ۔ پیشءَ دژمن ءِ پوج ءُ آئی راھچاراں چہ اشی ءَ باز مُز گِپتگ ءُ آ مزنیں کساسیءَ نشہ ءِ تہا بے سُد باسکاں چہ ھبر ھبرانی تہا اھوال کشگءَ بیتگ انت۔ دُراھیں باسکاں سرپد کنگ بیگءَ اِنت کہ نشہ ءِ تہا لس جاہاں ھبر کنگ، دُراھیں خطرہ ہاں چہ مستریں خطرہ اِنت، کہ اشیءِ دیمپانی کجام ہم گلءَ کنگ کپت کنت۔ ھاص کر سلاہ بندیں گل ءِ تہا اشی ءِ بزانت وت کشی ءِ گَنت۔
باسکانی ھاترا اولی درس:-
اولی روچءَ چہ یک باسکءِ اے ھیل کنت کہ آئریش ریپبلکن آرمی ، آئریش راج ءِ قانودی ھسابءَ راستیں نمائیندگ اِنت ءُ اخلاقی وڑا اے ھق است کہ آ گوں قوضہ گیر پوج ءُ آئی ءِ علاقائی کمکارانی ھلاپءَ مزاحمت بہ کنت۔ دراہیں باسک سرپد بنت ءُ آیاں سرپد بیگ لوٹیت کہ دژمن ءِ ھلاپ مزاحمت کنگ ءُ آئریش راج ءِ قانودی حکومت “ آئریش ریپبلکن آرمی “ ءِ احکاماتانی منگ ءَ اخلاقی وڑءَ حق ءِ سرا اَنت۔ آئریش ریپبلکن آرمی راج ءِ قانودی ھسابءَ نمائیندگ ءُ پوج اِنت، کہ آئیءَ زوراکیں دژمن ءِ سَوب ءَ مجبوری ءِ تہا وتارا چیر دیگ کپتگ۔
آئی آر اے، دُراھیں باسکاں چہ قومی نمایندگ ءِ دروشم ءَ ابید چہ تحفظاتءَ سرجمیں وپاداری لوٹ ایت۔ اشی ءِ تالانی تئی زندءِ ھمک پڑءِ سرا بیت۔ اشی ءَ پد تئی ذاتی ھاندانی زند پشت نہ کپیت ءُ نہ کہ سنگت۔ دُراھیں باسکاں اےھم شری ءَ سرپد بیگ لوٹیت کہ جُنز ءِ تہا دزگیر بُوگ زندانانی تہا داں مزنیں مدتی ءَ بند بیگ یک راستی اِنت، اے یک انچیں زھم انت کہ ھمک باسکءِ سرا ٹنگوک اِنت۔
گوستگیں وھدانی تہا گندگ بیتگ کہ بازیں مردمیں رومانویت ءِ آماچ بیت ءُ آئی آر اے ءِ بہر جوڑ بنت ایں ءُ تہنا ایڈوینچرزم ءِ شکار بئینت ءُ گلءِ تہا کائنت۔ بلئے وھدۓ کہ دزگیر بنت، آیانی سرا گرانیں جاور کئیت یا زندانانی تہا مان کنگ بنت گڑا چہ گلءَ آوانی وپاداری پد کنز بیان بیت۔ آ باز وھدا پد اے گپ ءِ راستی ءَ مار انت کہ آیاں راستیءَ باسک بیگ ءِ اوست نیست۔ جُشیں مردم دگہ باسکانی ، وتی کہول ءِ ءُ کَشءُ کِری مردمانی تہا دلپروشی ودی کنگ ءِ سوب بنت۔ دگہ یک ھاصیں ھبر ایں کہ آئی بابتءَ دُراھیں باسک چہ گلءَ ھوار بئیگءَ پیسر بزان انت کہ ، چہ وتا مستریں افسرءِ حکمانی پیلو کنگءِ لائقی است اِنت؟ دُراھیں باسکاں چہ وتارا مستریں افسرءِ حکم پیلو کنگ کپ اَنت، توری آ اے احکاماتاں دوست داریت اگں نہ داریت۔
دُراھیں نوکیں باسکاں آئی آر اے ءِ تہا ھوار بیگ ءِ پیسلہ کنگءَ پیسر اے گپ شری ءَ جیڑگی ءُ سرپد بیگ ئی اِنت کہ آ پوج ءِ بہر پرچہ بیگ لوٹیت؟ آیاں جزباتیت ، تھریلنگ اگں مہم جویت ءِ سببءَ جُنز ءِ بہر بیگ مہ لوٹیت۔ ترا درستاں پیسر شریءِ سرا وتی کار ءُ گوں آئی ءَ بندوکیں سکی ءُ گرانی سرپد بیگ لوٹاں ءُ اے ھم سک الم اِنت کہ تئو چہ انیگءَ بزانءِ جُنزءِ تہا ھچ رومانس نہ رسیت۔ یک نوکیں باسکیءَ وتی سیاسی کار ہم سرپد بیگی انت ءُ زھن ءِ تہا اے گپ مان کنگ ءُ چار ءُ بچار کنگی اِنت کہ آئی آر اے یک آزاتیں اِستانءِ ھاترا جنگ کَنگءَ اِنت۔
دراھیں باسکاں چہ ھمے اوست دارگ بیت کہ آ یک زوراکیں پوجءِ ھلاپءَ وتی راجی آجوئیءِ ھاترا جنگ کن انت۔ توپگ ءُ تِراک اے جَنگ ءِ بہر انت۔ بندات چہ توپگءَ بیت ، وھدیں باسکاں سلاہ بندیں تربیت دیگ بیت، گڑا آیاں اے گپ شریءِ سرا سرپد بیگ لوٹیت کہ توپگ خطرناک بنت ءُ توپگ ءِ مقصد مردمانی ساہ ءِ کشگ انت، دگہ لوظانی تہا بہ گُشیں گڑا کُشگ اِنت ءُ آئی آر اے ءِدُراھیں باسکاں کُشگ ءِ تربیت دیگ بیت اِنت۔اے چُشیں ارزانیں ھبر ءِ نہ اِنت تئو بے سَوبءَ توپگءَ چست کَن ءُ بُرو لہتیں مردم کش ءُ بیا۔ آئریش ریپبلکن آرمی ترندیں سوبانی سرا اوشتوک اِنت، ءُ ھمے ترندیں سَوب مارا وت ما وتءَ ھوار کنت ءُ یک طاگتءِ جوڑ کنت۔ پمیشکہ نوکیں باسک ھم اے سَوبانی واجہ بیگ ءَ پد گلءِ بہر بہ بیت۔ آ سَوب ، کہ حق ءِسرا انت ءُ چش مہکم اَنت کہ آ تئی تہا ھمینچو حوصلہ پیداک کن انت کہ تئو ابید ءِ ترس ءُ ابیدءِ پشیمانی ءَ مردمیءَ کُشت کن اے۔
اشی ءِ گوما کہ ھما کُلیں مردم گلءِ بہر بیگ لوٹ اَنت، آیاں اے گپ باز شریءِ سرا یاد گِرگ لوٹیت وھدیں آ کسی ءِ زندءِ ھلاس کنگءَ روت، گڑا آئی ءِھم زند ھلاس بیت کنت۔ وھدءِ تئو پولیس اگں پوج ءِ سرا تیر گواری کن ءِ گڑا ترا اے ھبرءِ زانگ بہ بیت کہ آ ھم تئی سرا تیر گواری کن انت۔ کجام ہم سلاھ بندیں چیریں گلءِ تہا زند باز سخت، خواری کش، ظالم بیت۔ پمیشکہ جُنز ءِ بہر بیگءّ پیسر اے دُراھیں شئے آنی سرا چار ءُ بچار کنگءَ پد بائد ایں بہر جوڑ بیگ لوٹ ایت۔
اے یک من اتگ ایں گواچن انت کہ آئریش چہ یک ہزار سالءَ بُرز انت کہ راجءِ بستارءَ داریت ءُ اے گواچن میان استمانی تکانی تہا منگ بیت ایں۔ پروفیسر ایڈمنڈ کرٹس گوشیت کہ “ ایلپس ءِ جنوبءَ آئریش تہنا ایں راج ءِ بیتگ کہ وتی ھبرانی تہا ادب ایش کار مرز کُتگ “ آ گیشتر گوشیت کہ آئیءَ گوشگ بیتگ کہ چون “ڈینز”اے مردماں تہچینتگ ءُ کشتگ “ کہ آیانی تہذیب سرجمیں یورپ ءِ تہا درپشوکیں استالءِ وڑا اِنت۔ پیسر چہ 1169 ءِ “نارمن” اُرشاں کہ آیاں ھشت صد سالانی بیوک ایں بے رحم ایں ءُ ھلاس نہ بیوک ایں جنگ بندات کُت کہ داں روچ مروچی روان اِنت۔
اے ھشت صد سالی ایں زورگیری ءِ مقصد مئے معاشی استحصال اِنت، پمیشکہ مئے شش دمگ ظائریءَ برطانیہ ءِ قوضہ ءِ تہا کہانیں وھد ءِ کالونیانی وڑا ھیر کنگ بیتگ اَنت ءُ جائے کہ جنوبی آئرلینڈ ءِ قصہ اِنت گُڑا آ مُدامی لندنءِ چاگردی ، ربیدگی ءُ معاشی چیردستی ءِ آماچ اِنت۔ ھمودا آئریش وسائلاں انگلینڈ ءِ سرا ھرچ کنگ بیت کہ آئی ءِ سَوبءَ ھزاراں آئریش بچک ءُ جِنِکاں ماں مجبوری ءِ تہا کارءِ ھاترا انگلینڈءَ روگ ءُ آیانی نوکری کَنگ کپ ایت، ھمایاں کہ ایشانی آسراتی لوٹیت اتگ انت ءُ آودا ھرچ کُتگ انت۔
لس وڑا اے لوٹ ءُ پُل ءِ ھاترا ہر جاہا “افریقنائزیشن” ءِ لوظ کارمرز بیت۔ 1921 ءَ بہ گر داں انگت ھاص وڑا مئے ھمک جیڑہ غیر آئریش مردمانی دستءَ اَنت۔
آئریش ریپبلکن آرمی ءِ اڈ بیگ (1916) ءَ بہ گر داں انگت مئے جاورھال اے سامراجی طاگتانی دیمءَ یک مدامی مزاحمتءُ ترندیں جنگی ءِ بیتگ۔ ما مدام نوکتریں آشوبی ھیال ءُ نوکیں گوریلا جنگی حکمت عملی ءُ طریقہ کار ءِ رہبندانی سرا کوشست کنگءَ بیتگ ایں ۔ مئے سنگ میل ، جنگءَ چہ کٹتگیں شرپ، قربانیانی مزنیں لڑ، قید ءُ زندان، شد مرگ زھرشانی، نمیرانی ، پدا ھم دشمن ءَ زدگ کنگ ھاص برطانوی سامراج ءِ دل ءِ سرا اُرش کنگ ءِ وڑیں شئے آنی سَوبءَ سرجمیں دگنیا ءِ آجوئی لوٹوکیں مردم مارا من اَنت ءُ مئے توصیپ ءَ کن انت۔
یات بہ بیت کہ آئریش ریپبلکن آرمی ءِ اخلاقی سَوب ءُ جنگ کنگ ءِ حق جہلءَ نبشتگیں شرطانی سرا اُوشتوک اِنت۔
۱- ڈنی زوراکی ءِ ھلاپءَ مزاحمتءِ حق۔
۲- ظلم ءُ زوراکیءِ ھلاپءِ بغاوتءِ حق ۔
۳- 1916ءِ جائز آئریش حکومت ءِ واجہی ءِ حق ۔
روان اِنت ۔۔۔۔
[ “یات بہ بیت اے کتاب پیشءَ “نودبندگ بلوچ” ءَ اردو ءِ تہا رجانک کُتگ ءُ چہ ھمودا بلوچی زبانءَ رجانک کنگ بُوگءَ اِنت”۔]
