تاریخ نا پنہ غاک
(دوانزدہمیکو بشخ)
نوشت: محبوب شاہ
دی بلوچستان پوسٹ –براہوئی کالم
یانزدہمیکو بشخ
شانزدہ جون 1880ء نا دے خان آف قلات خدائیداد خان و برٹش حکومت نا نیام اٹ مروک آ معاہدہ غاک
ای میر خدائیداد خان GCSI خان قلات دا معاہدہ ءِ برٹش حکومت تون منظور کریسٹ، ہراٹی ای خان آف قلات دا کل ءِ ڈغار ہراتسکان کہ کنا سلطنت ءِ، ای برٹش حکومت ءِ استعمال کن ایتوہ ہرا ڈغار آتا قندھار ریلوے لائن جوڑ مننگ نا کاریم مننگ ءِ، نئے بیرہ دا ڈغار بلکہ ریلوے لائن نا داپار ایپار نا ڈغار ہرانا مریس 200 میل ءِ اوفتے ہم تننگ اُٹ۔ داڑان بیدس ہموکل ڈغار ہرا ہراڑے کہ ریلوے لائن تالان کننگے، کنا پارہ غان برٹش حکومت کن دا ٹیلی کنا سنگتی و دوستی نا شاہدی ءِ و دا ڈغارک برٹش حکومت نا زیر نگرانی ٹی مرور۔ و دا برٹش حکومت نا کانودی کاروائی ٹی مرو ءِ ولے ای اوفتیان درخواست اس الّمی کیوہ کہ ہمو جاگہ غاتا واپار کرور آتیان تینا علاقائی سنگ و خراج ءِ ای ہر حالیت اٹ ہلیوہ۔
دستخط
خان آف قلات میر خدائیداد خان
8جون 1883ء اٹی کان قلات میر خدائیداد خان و سر رابرٹ سنڈیمن AGG آف بلوچستان نا نیام اٹ معاہدہ دشت 1879ء نا معاہدہ نا ایسر مننگ آ برٹش حکومت و خان قلات نا نیام اٹ اسہ معاہدہ اس مس، ہراٹی کوئٹہ نا کل نیابت و ضلع غاک برٹش حکومت نا زیردست مرور۔ دا اسہ خاص ءُ کمک گڑاس خاص واکداری تا رِد اٹ ئسر ولے داسہ ہمو وخت و مد پورو مسنے ولے ہراوخت کہ برٹش حکومت ءِ دا مد گونڈ محسوس مس تو او ہمو وخت و مد ءِ پین مون آ دننگ کن اسہ پین پوسکن ءُ معاہدہ سے نا بارو اٹ سوچا۔ و دا سوچ انا وڑ و ڈَول اٹ داڑان مُست بولان پاس آن ہرنائی نا علاقہ غاتسکان برٹش حکومت کن کسر جوڑ کننگا، اوڑان پد داسہ دشت انا علاقہ غاتیکن کواست کنگانے، دا معاہدہ ٹی دا وڑ انا ٹِک آک اوار ءُ:
-1 میر خدائیداد خان و اونا جانشین آتے برٹش حکومت کوئٹہ نا کل ءِ نیابت و ضلع غاتے وتواجہ جوڑ کرسا ہمو جاگہ نا ہر وڑ انا کاروبا و سر بُر آتا حاکم اعلیٰ منوئی مریک، دا معاہدہ اپریل 1883ء اٹی مسوسس ہراٹی دا ٹِک ءِ ہم اوار کننگاسُس:
*کہ کل ضلع و نیابت آتے برٹش حکومت نا پارہ غان و تینا AGG و افسر آتا دوٹی ایتک۔
* دا نیابت آتا و ضلع غاتا واکداری و ایلو کاریم تیکن 31مارچ 1884ء آن قلات ءِ 25000/- روپئی سالانہ مالیت دو بریک۔
1884ء اٹی سڑدار شہباز و ژوب انا مَلک، بوری موسیٰ خیل و برٹش حکومت نا نیام اٹ اتفاقی معاہدہ:
-1 دا معاہدہ نا رِد اٹ نن یعنی سڑدار شہباز خان ملک دوست محمد، تاجدین، محمد میر جلال زئی، جوگی زئی و کل ژوب انا مَلک آک بوری موسیٰ خیلی تینا تینا قبیلہ غاتا سڑدار آک تینے برٹش حکومت نا خذمت اٹ حاضر کینہ، و دا عہد و پیمان کینہ کہ ہچ ءُ قبیلہ اس برٹش حکومت نا افسر آتیا جلہو یا لُٹ و پُل کپک۔ اگہ کس دُن ءُ وڑ اس کرے تو نن اودے ہلینہ و برٹش حکومت نا دوٹی ایتنہ۔
-2 نن سڑدارک و چیف آف ژوب شاہجہان سڑدار خیل ءِ ژوب حکومت ءِ تننگ نا اسُل حق اٹ افن۔ بیدس برٹش حکومت آن معلومداری نا ہمو وخت اسکان کہ شاہجہان و اونا ایلو سنگ و سیوتیک پورو وڑ اٹ برٹش حکومت ءِ تینا کل خیال آتیان معلومدار کپس۔ ہمو وخت اسکان اوفتیا ہچ بھروسہ اس کننگپک و دا وڑ انا خواست خالی سڑدار شہباز خان کننگ کیک یا کہ جرگہ نا گیشتری ہراکہ ژوب اٹ ساڑی ءُ۔
-3 نن ژوب انا مَلک آک بوری نا کماش آک مننہ کہ نن مسہ تو انا تہٹی 20,000روپئی ڈنڈ انا زرّ ءِ ادا کرون ہراکہ برٹش حکومت نا افسر آتیا جلہو کننگ واوفتا ساز و سامان تا لُٹ و پل انا سوب آن ننے آ تخنگاسر۔
-4 نن موسیٰ خیل نا ملک آک تینا ڈنڈ انا زرّ ءِ ہراکہ 2000/- روپئی تخنگانے، خن تیٹی ادا زرّ ءِ مسہ تو اٹ برٹش حکومت ءِ ایتون ہرافتے ننے آ برٹش حکومت ننے آبرٹش کیمپ انا لُٹ پل جلہو کننگ نا سوب آن تخاسس و اندن دا رِد اٹ نن مَلک بیگ خان دروزی خان ءِ ہم آگاہ کینہ کہ اوفک ننا وڑ انا درخواست نوشت اٹ نما خذمت اٹ تالان کیر۔
-5 نن تینا کل علاقہ و خلق آتے برٹش حکومت نا گچین کروک آ AAG ءِ تننگ کن تیار اُن و اونا مون آ ضمانت تننگ کن تیار اُن و برٹش حکومت آ ہُج کینہ اگہ برٹش حکومت رواداری کرسا ننا زی آ خلوک آ ڈنڈ آتے معاف کے تو نن دا کل علاقہ و خلق پٹ و بیوان تے اونا دو انا کیرغ آن تخنگ کن تیار اُن۔
-6 نن دا ہیت ءِ ہم مننگ کن تیار اُن کہ برٹش حکومت ءِ دا حق و اختیار مرو ءِ کہ او تینا منشا نا رِد اٹ ہراڑے خواہے ہراوخت خواہے تینا ریلوے لائن انا رکھ اکن ننا ریاست اٹ چھاؤنی جوڑ کننگ کیک و ہر وخت ہموڑے تینا فوجی دستہ ءِ ہم تعینات کننگ کیک۔
-7 اگہ انڈین حکومت محسوس کرے یا اودے وخت اس ننا مہر انا گرج مس تو او تینا ہد و اویل نا رکھ اکن دا معاہدہ نا رِد اٹ کاریم کننگ نا بنا ءِ کننگ کیک۔
-8 ژوب، بوری موسیٰ خیل نا قبیلہ غاتا خواست آ برٹش حکومت ءِ دا حق و واکداری مرو ءِ کہ او تینا علاقہ غاتا رکھ ءِ تینٹ کے و تینا حکومتی کسر تا تینٹ چاروکی ءِ کننگ کیک۔
دستخط
کیمپ دہلی/رابرٹ سنڈیمن اے جی جی بلوچستان
22نومبر 1884ء
شیفکو معاہدہ رابرٹ سنڈیمن اے جی جی آف بلوچستان و خاران نا سڑدار آزات خان نوشیروانی تو 5جون 1885ء نا دے کننگا:
کنے سڑدار آزات خان نوشیروانی ءِ برٹش حکومت نا پارہ غان 6000/- روپئی سال انا الاؤنس رسینگک، دا زرّ انا مون اٹ ای اونا منتوار اُٹ ، دا پیسہ غاتا ایوَز اٹ ای برٹش سرکار کن دا وڑ انا کاریم کننگ کن تیار اُٹ دنکہ ای تینا مار اتون تینا 20شاہسوار آتے تُوانا 20روپئی ایتسا کیوہ تانکہ اوفک واپاری کسر تا رکھ ءِ کیر و خاران اٹ ہم امن و ایمنی ءِ بحال کننگ نا کوشست کیوہ۔
برٹش حکومت نا اخس کہ واپار کروک پوریا گرک ہرا کسر آک کنا ہر علاقہ ٹی بننگ خوار تینا منشا نا رِد اٹ بننگ کیرہ۔ و دافتا رکھ کنا زمواری مرو ءِ۔ داڑکن برٹش حکومت نوشکے آن ہلمند اسکان اسہ پوسکن ءُ کسر اس جوڑ کننگ کیک و خاران نا علاقہ غاتے دا کاریم ءِ ایسر کننگ کن کاریم اٹ اتنگ کیک۔
ہراوخت کہ برٹش حکومت نا پوریا گرک دا علاقہ غاتیٹی پیہار ہمو وخت آ کنا شاہسوار آک اوفتتون اوار مرور ۔ اگہ برٹش حکومت نوشکے و ہلمند ءِ اسٹیشن و چاغی ءِ سیمی روٹ جوڑ کے تو کنے ہچ ءُ اعتراض اس مفرو ءِ، او دا کاریم ءِ ہم کننگ کیک و دا کاری، کن ای اوفتتون ہر وڑ انا مدت و کمک کننگ کن تیار اُٹ۔ دا معاہدہ ءِ ای منظور کرینٹ دا معاہدہ برٹش حکومت نا رکھ اکن و ہر وڑ انا مدت کن جوڑ کننگاسس۔
دستخط
حاکم ءِ خاران
آزات خان نوشیروانی
شیفکو معاہدہ برٹش حکومت و چیف آف مری سڑدار مہر اللہ خان نا نیام اٹ 1885ء اٹی کننگاسس:
ای سڑدار مہر اللہ خان ولد نور محمد خان بہاولزئی گزینی مری دا ہیت ءِ منیوہ کہ برٹش حکومت نا پارہ غا 300روپئی سال انا مالیات 500/- اسکا ودسا کیک۔ خالی دا شڑت آتیا کہ مری قبیلہ نا علاقہ غاتیٹی اخس کہ تیل دو بسنے یا اخس کہ دو برو ءِ اوفتیا برٹش حکومت نا پابندی و حق اختیارات مفرو۔
ای برٹش حکومت ءِ دا معاہدہ غاتیا یا داڑان زیات پین چندی معاہدہ غاتیا پورو واکداری ایتوہ و داڑان مست ای یا کنا قبیلہ اخس کہ رکھ تینا وسیلہ غاتیا خلکسن ہموکل ءِ رکھ ءِ ای ارفسہ چٹفوہ۔ دنکہ متکن آ زمانہ ٹی اخس کہ معدنیات سڑدار آتا علاقہ غاتیٹی خننگاسر، اوفتیا خالی حکومت کروک آ سڑدار آتا حق ئس، مون آ ہم دا ہنداوڑ مرو ءِ۔ و ای دا ہیت انا زمواری ءِ ہلیوہ کہ ای تینا علاقہ غاتیان پیشن تموک آ معدنیات نا خواجہ اُٹ و اگہ پین سڑدار اس دا معاہدہ غاتا خلاف ورزی ءِ کرے تو ای برٹش حکومت آن رسینگوک زر و زوراکی نا کمک اٹ اودے علاقہ غا کشسا بے سہب کروٹ و ہمو زر خالی کنے رسینگو ءِ۔
دستخط
سڑدار مہراللہ/ تمن دار مری
گواہ مراد خان، میر حسن خان بن بلوچ مری
R.T.Bruce
AGG of Balochistan
24اکتوبر 1885ء اٹی دا معاہدہ مسوسس، التماسی معاہدہ بہارگاہ شیرانی ملک و سہری پل تون 21جنوری 1890ء ٹی کننگاسس:
نن ملک شیرانی بہار گاہ ڈویژن و سہری پل انا بندغاک برٹش حکومت نا نمائندگی و اونا سال انا مالیات آن خوش اُن۔ ہندا خاطر آن اونا خذمت ءِ کننگ کن تیار اُن و حکومت نا ہر وڑ انا کاریم ءِ گچین وڑ و ڈول اسیٹی مون مُستی سر تننگ نا عہد و پیمان کینہ، ننا اخس کہ ملازم لیویز اٹی ءُ اوفک کل برٹش حکومت نا پاننگ آ کاریم کیرہ، و ہرا وخت برٹش حکومت ننا علاقہ غاتیٹی اسٹیشن جوڑ کیک نن اوڑکن ہچ ءُ ویل اس ودی کپنہ۔
ننا خڑک انا ہمسائے ہراکہ اینو پگہ ننا دژمن جوڑ مسنے نن اومیت کینہ کہ برٹش حکومت دا بندغ آتے کرار کرسہ ننتون کمک کرو ءِ۔
شیرانی لارگا ڈویژن نا سڑدارک داسکان تینا موقف ءِ بیان کتنو ہندا خاطر آن دافتے ہم تینا دژمن تکنہ و نن برٹش حکومت نا دژمن آتے ہم تینا دژمن چانہ، و اگہ وخت اس ہم بہار گاہک برٹش حکومت نا افسر اس برمتہ کریر یا سہ پین ڈوہ اسے ٹی ہلنگار، تو اوفتے سزا تننگ ننا زمواری مرو ءِ۔ نن ایمانداری و سچائی ٹی برٹش حکومت تون ہر ساہت اوار مرون و درخواست کینہ دا کل ءِ ہیت آتیا بھاز زوعملداری مرے۔
دستخط
ملک زئی
(برجا ءِ۔۔۔۔۔۔)
