تاریخ نا پنہ غاک
(سینزدہمیکو بشخ)
نوشت: محبوب شاہ
دی بلوچستان پوسٹ :براہوئی کالم
(دوانزدہمیکو بشخ)
بولان پاس ریلوے لائن کن خان قلات تون 1894ء ٹی مروک معاہدہ:
برٹش حکومت تون ملنگ نا است خواہی ءِ دا خاطر آن کرینٹ کہ کنا ریاست اٹ ہرا بولان پاس ریلوے لائن تالان کننگ انگ ءِ، دا ریلوے لائن ءِ 100 فٹ ہڑتوم آپارہ غان ودفوئی ءِ، و دا ریلوے لائن نا ہراڑکن اسٹیشن جوڑ کننگک، و کم آن کم 2 میل آن 3 میل اسکان ہڑتوم آ پارہ غان تالان مرے۔ و اسٹیشن آتا دا کل ءِ کاریم ءِ ریلوے لائن انا کشادہ کننگ آن مُست کنے حوال تننگے۔
خان آف قلات
میر خدائیداد خان
1895ء ٹی لارگا (Larga) و بارگا (Barga) نا نیامٹ مروک آ معاہدہ:
داڑان مست ہرا وڑکہ حکومت پاریسُس کہ ہڑتوم آ قبیلہ یعنی لارگا و بارگا، شیرانی تا کل ویل آتے ایسر کننگک۔ دا خاطرآن کہ ہمو جاگہ نا مخلوق اٹ امن تالان مرے نن دا متبر آ قبیلہ لارگا و بارگا نا شیرانی و کیپٹن آرجر (Archer) پولیٹیکل ایجنٹ ژوب و میرگی نا ڈپٹی کمشنر ڈیرہ اسماعیل خان نا ہرا سیم ءِ او جوڑ کریسُس ہمو کل ءِ است انا ہُب اٹ قبول کینہ دافتیٹی دا علاقہ غاک اوار ءُ:
دہ برکت (Da Barket) آن شاہ کوہ (Shakoh) و شاہ کوہ آن پنگانازی (Panganari)، پنگانازڑی آن مناوا ناڑی اندن مناوا ناڑی (Manwanari)آن سروالی (Sarwali) و سروالی زرکون (Zarkoon)و زرکون آن خدازر (Khudazar)و جالک (Jalak)آن تورسہ و گت (Get)و ناڑی گج (Nari Gaj) اسکا مرو ءِ۔
دا سیمی چشخ ہڑتوم آ پارہ غان جتا مرو، یعنی پنجاب و ژوب آن ہروڑ انا جائیداد و حق داری مخلوق ءِ ہمو وڑ رسینگو ءِ ہرا وڑ کہ مُست دو بشکہ داڑا پین ہچ ہم زہم اس تمپرو ءِ۔
برٹش بلوچستان وقلات نا سیم آتیا 1896ء اٹی مروک آ معاہدہ نا سرجم آک:
اندن 1896ء اٹی دا معاہدہ غاک دا وَڑ اٹ منظور مسر کہ برٹش بلوچستان و قلات نا سیم ءِ کوہک، کوہ رحیل آن چکنگک، دا معاہدہ ملکہ برطانیہ نا مون آ تہران اٹ ایرانی بادشاہ نا دربار اٹ خان قلات نا ساڑی گری ٹی 27 دسمبر 1865ء ٹی کننگاسُس، و دا ٹی دا وڑ انا سیمی دنگ و سیمک اوار ءُ:
ماکسیل دریاب نا بناہموکان مریک ہرادے کہ دریاب بسر پارہ ہراکہ اولیکو تمبہ غان ارٹمیکو تمبہ اسکان تالان ءِ۔ اولیکو تمبہ پنی آ مَش تا رہی آ جہاندم نا پارہ غان مون مستی ہنسا اسہ میل اسے نا مری آ گازبستان (Gazabistan) و ماشکیل نا دریاب آتون لگک و دا دریاب تون سویلی کوہک نا کرک ہم لگک۔
ارٹمیکو تمبہ ہراکہ ہندا مش تا ارٹمیکو چرجوئی یعنی سویلی کرک آن ماشکیل نا دریاب آن گدرینگسا شش میل انا مری آٹے، ہموکان رخشان دریاب تو لگک، ارٹمیکو تمبہ ہرافتا کرک آک جہاندمی دے ٹِک نا پارہ غان پنی آ مس انا ٹول ہرادے تنک گووگ (Tank-e-Grawag) پاننگک و ہندا مش انا ٹول مسٹمیکو تمبہ ءِ پاش کیک، ہراکہ مون آ ہنسا سیاہان نا ڈورتون لگسا چار میل انا مری آ دیکی پارہ غا اسہ جاگہ سے، ہرادے بُنسر (Bonsar) یا کہ شیرانی در (Sherani dar) پارہ دانا اہم انگا کسر’اسپندک و جالک‘ تو لگک۔ ہندا جاگہ غا چارمیکو تمبہ ہنداڑتون اوار مریک۔ دانا دریابی دیر ہراکہ ایلو کل ءِ دریاب آتیان گدرینگسا کلاگان (Kalagan) تون اوار تمک ہراکہ ایرانی علاقہ غاتا خڑک آٹے،داڑان پد ولدا اِرا سیمی ءُ کسر ہنداکان بنا کیرہ۔ ہراکہ مون آ ہنسا پنچمیکو و ششمیکو تمبہ تون اوار تمرہ۔ ہراکہ اہم ءُ بنداوی ءُ حیثیت اس تخرہ، جہاندمی دے ٹِک نا پارہ غا اسہ خلق اسے، ہرادے کلاگان پارہ ہندا نسبت اٹ دانا پِن تخنگانے، ششمیکو تمبہ کلاگان خلق آن چار میل مُر ءِ ہراکہ سدھا ہنسا ہفتمیکو تمبہ تون لگک ہراکہ بنداوی کسر تے اسہ ایلو تون اوڑدہ کیک، دا جالگ و لاگشت (Lagasht) و ماشکیل آن دوانزدہ میل مُر ءِ و زیات ءِ، پیر عمر ہراکہ جالک اٹی ءِ ہمو ولدا دافتے اوار کیک۔
ہفتمیکو تمبہ نا سیمک سدھا ہنسا جہاندمی علاقہ غاتیان گدرینگسا ہشتمیکو تمبہ ہراٹی کہ اِلار نا درخت آتا باغک اریر، ہراکہ لاگشت نا علاقہ غاتیٹی لگک، و دافتے مکسوتکا (Maksokta) غا مسہ میل مر جوڑ کننگانے، ہراکہ سویل نا اخیر اٹ مکسونج (Muksotag) نا درخت آتیان گدرینگسا اِرا بشخ اٹ بشخنگک، پد آن جہاندمی اِلار نا درخت آتا باغ تیان گدرینگسا لاگشت و کلک آن گدرینگسا مون آ سویلی بشخ اتون اوار تمک، و گورانی (Gorani) و مسکونج (Muksotag)و ایلو علاقہ غاتتون اوار تمک۔
لاگشت ءِ تینا اِلار نا باغ آتون قلات تون اوار کننگا و گورانی علاقہ غاتا اِلارتے ایران ءِ تروئی مسوسُس، خالی دا شڑت آ سیمی گورنر ہرافتے ایرانی حکومت تعینات کریسُس کہ او آخبت اٹ دا باغ تا ٹوہو مریک۔
ہشتمیکو تمبہ غان مون آ دہ میل خڑک جہاندم اٹ نہمیکو تمبہ بنا کیک، ہراکہ جہاندمی دے ٹِک نا گڈیکو علاقہ غاتیٹی کندی (Kandi) نا اِلار نا درخت آتا باغک، و اسہ اِرا میل مُر دہمیکو تمبہ بنا کیک۔
دہمیکو تمبہ نا سیمک ہراکہ یانزدہ میل مر و جہاندمی دیکی نا پارہ غا یانزدہ میکو تمبہ نا اخیر اٹ چپیکو پارہ غا کرک انا رہی آ، ہراکہ دیر انا تلاپ آک ءُ، دافتے گدریفسا اسہ میل اس مُر جہاندم نا پارہ غا گورانی نا اِلارک و اِلار نا باغ تسکان کاہک۔
یانزدمیکو تمبہ ہراکہ جہاندمی آن گدرینگسا اسہ پوسکن ءُ سیم اس جوڑ کیک، ہراکہ میر جاوا (Mir Jawa) دریاب تون اوار تمک، و ہموکان ہنسا سدھا جہاندم نا پارہ غان مون مستی کاہک۔
تو دا اہم و بنداوی ڈور تا علاقہ غاک ءُ، ہراکہ جہاندم اٹ کل آن بڑز انگا جاگہ یعنی کوہ کیچ (Koh Kech)تون لگرہ، و ہندا بڑزی مون آ کوہ ملک (Kohe Malik)ءِ تین تون اوار کیک۔
T.H.Hodich
H.M.S Commssion
PCSo Kalat Boundary
1896ء ٹی چیف آف لسبیلہ تون میر کمال خان و اونا جانشین آتا شڑت و معاہدہ غاک:
بیس و چار مارچ ہژدہ سد و نود و شش آ دا معاہدہ جالک نا کیمپ اٹ مسوسُس۔
ہراتسکان وائسرائے و گورنر جنرل انڈیا نا تعلقداری ءِ تو او چیف آف لسبیلہ و اونا جانشین ااتیان بھاز خوش ءِ اونا کل آن بھلا خوشی ہندا معاہدہ ئس، ہراٹی ای جام آف لسبیلہ سڑدار کمال خان دا وڑ انا معاہدہ غاتے قبول کریسٹ، ہرافک دا وڑ و ڈول اٹی ءُ ہرافتے تینٹ میجر جنرل جیمز براؤن Kcsiکنا مونا سرجم خواناسُس، ہراکہ بلوچستان نا اے جی جی ہم ارے۔
اسٹ. ای ہندا کل شڑت آتے خواجہ جام آف لسبیلہ و اونا جانشین آتا پارہ غان ہراکہ داسہ دا جہان اٹی افک، ای قبول کیوہ تا۔
ارٹ. کنا جندانا ذاتی است خواہی، و زوراکی اان بیدس ای دا شڑت ااتے امنا کیوہ کہ اینو آن پد کل ادارہ غاتا چاروکی و خیالداری ءِ گچین مروک اا وزیرک کیوہ ہراکہ پنچ سال اسکان گچین کننگرہ، و دا گچین کاری ءِ تینٹ انڈین حکومت کیک و ہندا وزیر تے کل سیاسی اہم انگا کاریم تیا پورو واکداری مرو ءِ۔
مسٹ. و دا پاننگ کیوہ کہ کنا حکمت عملی ہندا وڑ تینا ریاست اٹ برجا سلو ءِ دنکہ مست ئسکہ داٹی ہچ کمبوتی اس بفرو ءِ ولے ادارہ غاتا شیف بڑزی خالی گچین مروک آ وزیر تا دوٹی مرو ءِ۔
James brown majer
Genral agg
Balochistan
ہژرہ سد و نود و ہفت نا معاہدہ سلطان کیلزئی تون کننگاسُس:
دا معاہدہ 22 مارچ 1897ء ٹی مس۔
نن سلطان کیلزئی و شیرازئی ہراکہ برٹش حکومت نا دنگ اتی مدام یخ ءُ باسنی سویل و ہتم نا مُد ات ہموڑے گزران ءِ تینا کرسا بسنن و نن چندی وار برٹش حکومت ءِ تینا مقدمہ نا بارواٹ درخواست تسنن کہ ننے دا جاگہ غاتا الاؤنس ایتے و دانا مون ات انت شڑت تخک ہمو شڑت آتے نن مننگ کن تیار اُن۔ داڑان پد برٹش حکومت نا پارہ غا ہرا شڑت اتے خلنگا اوفتا وڑ و ڈول دا وڑ اٹی ءِ:
اسٹ. حکومت سال انا مالیات ایتسا کاہک ہرا وخت اسکان کہ برتش حکمرانی ارے ہمو وخت اسکان نن سویل و ہتم نا مُد ات ہنداڑے واپار کرسا کینہ و ننا پارہ گا خراسان ءِ اِلنگ نا وخت آ سلطان خیل ءِ 425روپئی سویل نا وخت آ 2850روپئی ہتم نا وخت آ سال انا تننگے و من زئی شاخ ءِ ہر مُداٹ 540و سال انا 900روپئی تننگے، شیرازئی شاخ 275روپئی ہر مُد ات 550 سال انا تننگے۔
نن مست آن کل زرّ انا شین اٹ حساب کتاب ءِ کرینن ہراٹی کہ ننے کل ءِ قبیلہ غاتے اسہ وڑ و ڈول اسے ٹی مالیات ایتے و ملک ءِ ہم اونا بشخ دو برسا کیک۔
ارٹ. حکومت ننے ہمو علاقہ غاتیٹی کاریم کننگ کن اِلو ءِ ہراڑے کہ نن مُست آن کشت و کشار کرینن و ہمو جاگہ غاک کشت و کشار اٹ گچین ءُ چاگڑد اس ودی کیرہ، ہرا علاقہ غاتیٹی کہ زر نیلان (Zarnelan)، گل کچ (Gulkach)، گِردہ (Girdao) و شنباز (Shinbaza)علاقہ غاک اوار ءُ، دافتا چاگڑد و دافتا آب و ہوا نا مَٹ پین ہچ ءُ علاقہ سیٹی ودی مفک، اگہ برٹش حکومت ننا دا خواست آتے منک تو نن و ننا کل قبیلہ غاک برٹش حکومت نا دا تالان آ شڑت آتے مننگ کن تیار اُن ہرافک دا وڑ اٹی ءُ:
ہر ہُچ آ ہشت آنہ، ہر ڈاچی آ اسہ روپئی اس یا کہ دوانزدہ آنہ، ہراڑان کہ حکومت خوش مریک، ہر خراس و ڈگی آ شش آنہ ، بیش تیا چار آنہ، میل*و ہیٹ تیا اسہ آنہ اس، نن تینٹ حکومت نا پرمان نا رِداٹ ہراڑے خواہے نن سرکینہ، نن دا خراج آتے ہمو وخت آ ایتون ہرا وخت کہ دوتانی قبیلہ غان ہم ہنداوڑ نا خراج ہلنگے، و ہمو علاقہ غاتے ہم خراج نا دنگ کار اٹ اتنگے ہراکہ تینے وزیرستان جتا پارہ اگہ دُن متو نن بے وس مرینہ گل زئی تون ہیت کینہ۔
ارٹ. نن سال انا مالیات تننگ کن تیار اُن، ولے ہراڑے کشت و کشار جوان مریک، برٹش حکومت ننے ہمو جاگہ غاتا تننگ نا زموار مرو ءِ۔
چار. برٹش حکومت ءِ دا حق و واکداری مرو ءِ کہ ہرا وخت اودے گرج مرے تو او ہر بندغ ءِ ہر وڑ انا عہدہ تننگ نوکر جوڑ کننگ کیک۔
نن دا ہم مننگ کن تیار اُن کہ دا معاہدہ بروک آ سال ہندا مُد اسکان چلینگک و سرکار بائدے اخس کہ زو مریک او دوتانی قبیلہ ءِ خراج تننگ آ امنا کرفے۔
دستخط
Captan, C, archar
Political Agent od Zhob
A.G. Grant
Political officer wana
(برجاءِ۔۔۔۔۔۔)
